زری اسکیپ روشی برای منظرسازی کم آب

زری اسکیپ با نام لاتین "Xeriscaping" یا منظر سازی کم آب به هنر طراحی فضای سبز با استفاده از گیاهانی که نیاز بسیار کمی به آب دارند گفته می‌شود. گیاهانی که معمولاً برای این منظور استفاده می‌شوند."Xeriscaping" يا منظرپردازي خشک رويکردي متداول در سطح جهان است که در مواجهه با شرايط و اقليم‌هايي گرم و خشک مطرح مي‌گردد. اين اصطلاح خود از دو بخش «Xeros» (به معناي خشک) و «landscape» تشکيل مي شود. زری اسکیپ شیوه طراحی باغ و منظر نیست، بلکه یک مفهوم برای ذخیره سازی آب است که می‌تواند برای هر نوع باغ و پارک، اعم از پارك‌هاي قدیمی، انگلیسی، ژاپنی و... به کار رود. این مفهوم در هر دو نوع طراحی‌های منظم و غیر منظم کاربرد دارد. از طرف دیگر، بر خلاف عقیده عمومی، زری اسکیپ کاشت کاکتوس و یوکا در بستر‌های شنی و یا در باغات صخره ای نیست، بلکه این واژه مفهومی از طراحی منظر است که با كاشت گیاهانی که تحمل خشکی یکی از ویژگی‌های آنهاست، باعث ذخيره‌سازي آب مي‌شود.

یک طراحی منظر از نوع زری اسکیپ بدون آسیب رساندن به کیفیت و زیبایی محیط، مصرف آب را تا 50 درصد کاهش می‌دهد. مفهوم زری اسکیپ در طراحی محیط یک مفهوم دوستدار طبیعت است. در راستای این پژوهش راهکارهایی برای اجرایی گشتن دو هدف استفاده بهینه ازمنابع آبی و گسترش فضای سبز کافی و ابداع و اجرای طرح‌های نوین در طراحی فضای سبز شهری، مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. نوآوری این پژوهش در ارائه راهکارهایی اجرایی در راستای پیاده سازی منظرسازی خشک در بوم‌های بیابانی و اقلیم گرم و خشک است. كشور ايران نيز با وسعتي معادل يك بيست و هفتم قاره آسيا، داراي 34 ميليون هكتار اراضي بياباني و كويري است كه قسمت‌هاي زيادي از آن دچار كم‌آبي و بي‌آبي هستند. با توجه به مشكل كمبود آب در كشور ما، به خصوص در نقاط گرم و خشك و قرار گرفتن بسیاری از شهرهای کشور در فلات مركزي ايران که داراي آب و هواي معتدل بياباني می‌باشد، به لحاظ افزايش و تراكم جمعيت در سال‌هاي آينده و افزايش رفت و آمدهاي شهري، روز به روز نياز به آرامش و آسودگي در محيط‌هاي زيست شهري بيشتر مي‌شود. در اين شرایط، هوای سالم و مطبوع و طراوت و زيبايي فضای سبز می‌تواند يك زندگی سالم و شيرين برای شهروندان فراهم كند.
فضاهای سبز در کاهش آلودگي‌هاي شهری (آلودگی هوا، صوت و استرس‌های محیطی) نقش بسزايي دارند. افزایش روز افزون جمعيت از يك سو و افزايش سرانه مصرف آب از سوي ديگر، نياز به آب را افزايش داده است؛ به خصوص كه نوسانات فصلی بارندگی و خشكي‌هاي دوره اي اين كمبود را دو چندان كرده است. گزارش‌ها نشان داده است در تابستان 60 درصد آب مصرفي منازل، صرف آبياري فضای سبز می‌گردد. اين در حالي است كه در بسياري از نقاط دنيا به خصوص در بخش‌هایی از کشور ما تامین آب شرب  نيز مشکلات متعددی را در پي دارد.

زری اسکیپ متشکل از 7 اصل کلی زیر است که همگی در راستای دستیابی به آبياري بهینه شده اند
1- طراحی و برنامه ريزي: طراحی محتاطانه و دقیق نخستین اصل جهت دستیابی به اهداف بلند مدت طراحی منظر در بسترهای گرم و خشک است. برای این منظور پيش از هر چيز بايد تحليل بستر و نقشه پوشش گياهي آماده گردد. در تحلیل بستر مواردی نظیر شیب، زهکشي، جهت گيري شمالی-جنوبي و محل رویش گياهان بومي، گياهان مهاجر و بناهاي موجود مشخص مي‌گردند. در نقشه پوشش گياهي محل قرارگيري بسترهاي پوشش گياهي، چمن، مسيرهاي پیاده و سواره تعيين شده و همچنین لیست گیاهان جديدي که مي‌بايد به محل افزوده گردند، معرفي مي شوند. در اين مرحله بايد به افزايش سطوح سايه دار توجه نمود، تا بتوان از طريق آنها در ميزان مصرف آب صرفه جويي نمود.
2- تحلیل خاک: در مناطقی که خاک قابلیت جذب و نگهداری آب را نداشته باشد، مي‌توان با افزودن مواد ارگانیک به آن، اين قابلیت را تا حدودی اصلاح نمود. با اين حال به دليل بالا بودن دمای این گونه مناطق، مواد ارگانیک دوام چندانی نداشته و در زمان کوتاهی خاصیت خود را از دست مي‌دهند. بدین ترتیب افزودن چنین موادی به خاک مي‌بايست به شکل مستمر در طول سال انجام گيرد. کاشت گیاهان بومی در خاک مناسب نیاز به اصلاح متناوب خاک را منتفی مي سازد.
3- انتخاب بهینه گیاهان: کاشت گياه مناسب در مکان مناسب مسئله اي کليدي در منظرسازي مناطق گرم و خشک به حساب مي‌آيد. براي اين منظور مي‌بايست بسته به اقليم و خاک منطقه گياهان مناسب را انتخاب نموده، سپس با توجه به نياز به آب و آفتاب نسبت به کاشت آنها به صورت گروهي در مناطق مختلف بستر اقدام نمود. بر اين اساس مي‌توان سه ناحیه برای کاشت گیاهان در نظر گرفت:

1- ناحیه طبيعي: منطقه‌اي که در آن گياهان بدون نياز به آبياري مي‌توانند به رويش و زندگي خود ادامه دهند.
2- ناحيه مقاوم به خشکی: گياهان موجود در اين ناحيه را گیاهان بومي و گونه‌هاي خاص متناسب تشکیل مي‌دهند. اين گیاهان قادر به زندگی در نواحی مذکور بدون دریافت هرگونه آبياري کمکي خواهند بود.
3- ناحيه واحه‌اي: گياهان اين منطقه احتياج مداوم به آبياري داشته و مي‌بايست به صورت گروهي در کنار هم کاشته شوند. کاشت گروهي چنين گياهاني از آبياري سراسر منظر با توجه به نياز هر يک از گياهان جلوگيري خواهد نمود. نواحي واحه اي شامل بخش ورودي سايت، زمين‌هاي چمن کاري شده و باغ‌هاي گل و درخت و ميوه مي‌باشند. کاشت چنين گياهاني در پاي درختان سايه انداز، نياز آبي را به گونه اي قابل ملاحظه کاهش خواهد داد. گیاهان خانواده کاکتوس و آلوئه‌ها از گیاهان مناسب برای منظرسازی خشک است.

برای خرید بذر کاکتوس به فروشگاه اینترنتی نازبو مراجعه کنید.

استفاده منطقي از پوشش‌هاي سطحي
سطوح با پوشش سطحي يا چمن کاري، به آب بيشتري نسبت به درختان و درختچه‌ها نياز داشته و نيز احتياج به مراقبت بيشتري نسبت يه ساير بخش‌هاي منظر دارند. بنابراين به کارگيري اين سطوح مي‌بایست تنها به زمين‌هاي ورزشي و تفريحي محدود گردد. در اقليم گرم و خشک توصيه مي‌گردد تا کف فرش‌ها و مسيرهاي پياده جايگزين چنين سطوحی گردند.
آبياري بهينه
دسته بندي و کاشت گروهي گياهان بر اساس نياز آبي آ‌ن‌ها، موجب ارتقای کارآمد سیستم آبياري و صرفه جويي در مصرف آب خواهد گرديد. نکته مهم ديگر در اين زمينه، استفاده صحيح از سيستم‌ها و تجهيزات آبياري مناسب در رابطه با هر يک از گروه‌ها و مناطق پوشش گياهي در منظر مي‌باشد. به طور مثال به کارگيري سيستم آبياري قطره اي براي سطوح چمن کاري شده مناسب به نظر مي‌رسد، اما در رابطه با درختان و درختچه‌ها مي‌بايست از سيستم‌هاي ديگري استفاده نمود که آبياري تنها در سطح ريشه گياهان انجام شود و از اين طريق تبخير آب به حداقل برسد.
استفاده از زمين پوش مناسب
به کارگيري لايه‌اي از زمين پوش به ضخامت 5 تا 7 سانتيمتر، موجب کاهش ميزان تبخير از سطح خاک، جلوگيري از رشد علف‌هاي هرز، متعادل کردن درجه حرارت خاک و کاهش روند فرسايش آن خواهد گرديد. زمين پوش‌ها جايگزين مناسبي براي سطوح چمن کاري شده به حساب مي‌آيند و موجب ارتقاي ويژگي‌هاي بصري طرح خواهند شد. از جمله زمين پوش‌هاي ارگانيک مي‌توان به باريکه‌ها و تکه‌هاي پوست درختان، برگ‌هاي سوزني کاج و يا بلوط و از زمين پوش‌هاي غير ارگانیک، خرده سنگ‌ها و شن ريزه اشاره نمود.
شرایط نگهداري
به کارگيري اصول زری اسکیپ در طراحي منظر، موجب صرفه جويي در هزينه و زمان مورد نياز جهت مراقبت و نگهداري از فضاي سبز خواهد شد. نگهداري صحيح از منظر، ضامن بقاي زيبايي و صرفه جويي در آب مصرفي خواهد گرديد. آبياري و کوددهي بيش از حد، که هر دو سبب تضعيف گياه و افزايش آفات مي‌گردند، از اشتباهات رايج در نگهداري از منظر است.

دو توصیه زیر در زمینه مراقبت و نگهداری از پوشش گياهي در راستای کاهش میزان آب مصرفی مؤثر است:
1- هرس عمیق‌تر چمن و پوشش سطحی جهت عمیق‌تر شدن ریشه‌هاي آنها درون زمين و بالطبع مقاوم‌تر شدن آنها در برابر شرایط سخت و خشک آب و هوايي
2- هرس درختان و درختچه‌ها به فرم مطلوب و حذف بخش‌های صدمه دیده و آسیب خورده

بیشتر بخوانید : روش صحیح تعویض گلدان

 مزایای زری اسکیپ

1-صرفه جویی در مصرف اب
2-کاهش هزینه‌های نگهداری
3-کاهش مصرف سم
4-کاهش آسیب پذیری فضای سبز در مقابل خشکی‌های احتمالی
5-توسعه فضای سبز
6-کاهش آلودگی‌های زیست محیطی

 

چه گیاهانی مناسب زری اسکیپ هستند؟

گل‌های مقاوم به خشکی

گل‌های مقاوم به خشکی گیاهانی بومی مناطق کم باران یا دارای خاک ماسه‌ای هستند. گل‌های مناطق خشک نیز همانند سایر گیاهان به دو گروه اصلی تقسیم می‌شود: گل‌های یک ساله و گل‌های چند ساله گل‌های یک ساله مقاوم به خشکی گل‌های یک ساله به گیاهان گلداری گفته می‌شود که به طور کلی عمر آنها یک سال است. برخی از آنها در سال بعد مجدداً از بذر خود که بر خاک ریخته اند، پرورش پیدا می‌کند اما بیشتر آنها را باید دوباره بکارید.
یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های گل‌های یک ساله مقاوم در برابر خشکی و کم آبی این است که مدت زمان بسیار زیادی گل می‌دهند. از جمله گل‌های یک ساله مقاوم به کم آبی عبارتند از: گل همیشه بهار یا کالاندولا، شقایق کالیفرنیا، تاج خروس، آهار خزنده، گل ستاره ای، پیر گیاه یا ابری نقره ای، شمعدانی، گل مخمل یا تکمه ای و غیره...
گل‌های چند ساله مقاوم به خشکی اگر چه این گیاهان بیش از یک سال عمر می‌کنند اما معمولا دوران گل‌دهی آنها کوتاهتر از گل‌های یکساله است و فراوانی گل‌های آنها نیز به پای گل‌های یکساله نمی‌رسد. از جمله گل‌های چند ساله مقاوم به کم آبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: درمنه یا آرتمیز،گل مینا،گل عروس یا نفس کودک، گل نیل، بادرنجبویه، سوسن چشم سیاه یا رودبکیا، رعنا زیبا یا گل شاد، علف پروانه یا استبرق، آجوگا و غیره