کشاورزی زیستی متضمن کیفیت غذایی

کشاورزی زیستی، طبیعی یا ارگانیک (Organic farming) یعنی مصرف به شدت محدود کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات نباتی در تولید محصولات کشاورزی که در راستای تعامل سازگار فعالیت‌های انسانی با چرخه طبیعت و استفاده متعادل و منطقی از آن بوده است و این امر به ایجاد تعادل پایدار در منابع پایه آب و خاک منجر خواهد شد بنابراین هدف پایداری در بطن مفهوم کشاورزی زیستی نهفته است.
کشاورزی زیستی نوعی کشاورزی است که در تولید و فرآوری محصولات آن از کودهای شیمیایی، سموم، هورمون‌ها و دگرگونی‌ها و دستکاری‌های ژنتیکی استفاده نشود و همه مراحل تقویت زمین، کاشت و برداشت با استفاده از نهاده‌های طبیعی (همچون کود زیستی، کمپوست‌ها، حشرات سودمند، ریزاندامگان کارآ یا EM)باشد. کشاورزی ارگانیک، سیستمی تولیدی است که سلامت خاک، اکوسیستم‌ها و انسان را پایدار می‌سازد و بر فرایند بوم شناسانه، تنوع زیستی و چرخه‌های سازگار با شرایط محلی تکیه دارد. با اینکه کشاورزی زیستی به سیستمی اطلاق می‌شود که از واریته‌های اصلاح نژادشده ژنیتیکی و کودها و سموم شیمیایی استفاده نمی‌کند. لیکن این تعریف جامعی برای کشاورزی زیستی نیست. کشاورزی ارگانیک یک سیستم مدیریتی جامعی است که کمیت و کیفیت محصولات از تولید تا فرآوری و انتقال به مصرف کننده، سلامت خاک، گیاه، حیوان، انسان، میکروارگانیسم‌ها و محیط سیاره زمین بعنوان یک موجود زنده واحد، اصول اکولوژوکی و محیط زیست، اصول عدالت و روابط اجتماعی و احترام به مخلوقات و اصول پایداری زیستی در آن مد نظر است. این تعریف توسط فدراسیون بین‌المللی جنبش کشاورزی ارگانیک ارائه شده است (IFOAM)

برای خرید کود به فروشگاه نازبو مراجعه کنید

    فرآورده‌های زیستی در ایران بیشتر با عنوان سالم و در اروپا و آمریکا با عنوان ارگانیک (Organic) یا بیولوژیک (Bio) شناخته می‌شوند. این محصولات مزه بهتر و ارزش غذایی بیشتری دارند و مقدار ویتامین‌ها در آنها غالباً بیش از محصولات رایج است. در کنار محصولات ارگانیک، عناوینی چون سالم و طبیعی نیز مطرح می‌شوند. هر چند هر سه دسته، محصولات بسیار با کیفیتی هستند که با سلامتی انسان سازگار هستند؛ اما در ادامه لازم است به تفاوت‌های اندکی که میان آنها وجود دارند، اشاره کنیم:
۱- محصولات طبیعی: این دسته از محصولات طعم و کیفیت خوبی داشته و بقایای مواد شیمیایی مصنوعی در آن‌ها وجود ندارد. این محصولات بر اساس شرایط آب و هوایی و خاک، در اقلیم‌های خاصی می‌رویند و از این رو در طول سال‌های متمادی هیچ گونه نهاده شیمیایی در آنها استفاده نشده است.
۲- محصولات ارگانیک: مهم‌ترین هدف از پرورش این محصولات، حفظ و پایداری خاک و اکوسیستم به عنوان ارزش‌های زیست محیطی می‌باشد. در تولید محصولات ارگانیک، حاصلخیزی خاک، سلامت محصول و عدم استفاده از مواد شیمیایی مصنوعی در تمام مراحل تولید تا عرضه مورد توجه قرار می‌گیرد.
۳- محصولات سالم: محصولات سالم کشاورزی دارای باقیمانده عناصر مصنوعی (سموم، آفت کش ها، فلزات سنگین و …) در حد مجاز برای سلامتی انسان می‌باشند. از این رو بایستی تحت کنترل استانداردها و قوانین تدوین شده، تولید شوند تا مقادیر مواد مذکور در محصولات، در محدوده مجاز قرار گیرند.
دلایل تقاضا برای محصولات ارگانیک در سطح جهان
۱- اولین دلیل مهم برای تقاضای جهانی نسبت به محصولات ارگانیک وجود خواص غذایی بهتر و طبیعی این محصولات نسبت به محصولات تولید شده در سیستم زراعی رایج و محصولات اصلاح شده است. مطالعات نشان می‌دهد ارزش غذایی و ویتامین‌ها در غالب محصولات ارگانیک و اصلاح نشده بسیار بیشتر از محصولات سیستم رایج است، از این جمله می‌توان به محتوی بیشتر ویتامین‌هایی مانند ویتامین B-C و ویتامین E و لیکوپن و مواد معدنی همچون منیزیم آهن و روی در محصولات باغی مانند گوجه‌فرنگی و وجود آنتی‌اکسیدان‌ها و اسیدهای آمینه مفید در سایر محصولات اشاره کرد.
۲- دومین دلیل تقاضا برای این محصولات مطابقت زیست محیطی این محصولات چه از فرآیند تولید تا انتقال به مصرف کننده و نیز سیستم جامع اکولوژیکی مدیریت این مزارع است که حداقل آسیب زیست محیطی و حداکثر تطابق آن با سیستم‌های طبیعی در بردارد.
۳- آخرین دلیل برای درخواست تولید محصولات ارگانیک در سطح دنیا وجود باورهای مذهبی و اخلاقی است که این باورها محیط زیست را به عنوان محیطی برای پرورش نسل‌های گذشته حال و آینده و به جهت تولید غذا برای نسل‌های مختلف در نظر می‌گیرد و هر گونه صدمه زدن به آن را از لحاظ اخلاقی و یا مذهبی را محکوم می‌کند . اخبار حاکی از آنست که حتی مسیحیان آمریکا در سال جدید میلادی اقدام به خرید کاج‌های نوئلی که بصورت ارگانیک تولید شده بود می‌کردند و تمایل بیشتری نسبت به خرید این محصولات و وجود داشته و این تمایل تنها در مواد غذایی خلاصه نمی شود.

برای خرید بذر به فروشگاه اینترنتی نازبو مراجعه کنید.

اهداف مهم کشاورزی زیستی

1- تولید غذا با کیفیت و کمیت کافی و مناسب
2- حفظ و افزایش حاصلخیزی خاک در درازمدت
3- ایجاد توازن هماهنگ بین تولید محصولات کشاورزی
4- کاهش انواع آلودگی‌ها در آب وخاک و هوا
5- حفظ سلامتی کشاورزان و تولیدکنندگان از طریق ایجاد اکوسیستم سالم
6- تولید غذای سالم و متنوع
7- تولید منسوجات بادوام و کیفیت
8- حفظ تنوع ژنتیکی سیستم‌های تولید
9- حفاظت از منابع آب و گونه‌های زیستی و بهره برداری صحیح از آنها و در نهایت حفظ محیط زیست
10- افزایش درآمد کشاورزان و تولیدکنندگان و کاهش هزینه‌های تولید در مناطق کم بازده

برای خرید بذر سبزیجات به فروشگاه نازبو مراجعه کنید.

جایگاه محصولات زراعی و باغی زیستی در ایران

شرایط اقلیمی خشک و نیمه خشک کشور ما برای کشاورزی زیستی مساعد است به دلیل اینکه تاثیر نهادهای مورد مصرف در کشاورزی مدرن (به ویژه کود و سم) در این اراضی کمتر است و همچنین مصرف کودهای آلی در این زمین‌ها باعث افزایش سریع حاصلخیزی خاک و نفوذپذیری آن نسبت به آب می‌شود. باتوجه به اینکه 2/1 درصد اراضی کشاورزی جهان در ایران قرار دارد و فقط حدود 3/0 درصد سموم مصرفی جهان در ایران مصرف می‌شود در وضعیت بهتری نسبت به میانگین جهان قرار دارد، براساس آمار سال 1380 در ایران بیش از 239 هزار هکتار از مزارع و باغات از سم و کود استفاده نشده و در بیش از 808 هزار هکتار نیز از سموم استفاده نشده که این میزان در خراسان 77537 هکتار بدون استفاده از کود و سم و 45766 هکتار بدون استفاده از سم کشت گردیده است. برای پایه‌گذاری سیستم کشاورزی زیستی در کشور همزمان با توسعه تولید این محصولات در مورد ایجاد زمینه‌های عرضه مطمئن در شبکه توزیع نیز باید برنامه‌ریزی لازم صورت گیرد، زیرا اقتصادی کردن کشاورزی زیستی برای توسعه و گسترش آن ضروری است.
اصول و روش‌ها: حفاظت خاک بعنوان یک موجود زنده واحد به عنوان اولین و اصلی‌ترین هدف در کشت ارگانیک مد نظر قرار می‌گیرد. بطوریکه سایر عوامل و نهادها باید به گونه‌ای باشد که در دراز مدت سبب حاصلخیزی بیشتر خاک و احیای اکوسیستم زنده آن گردد.

کشت مخلوط، کود سبز ، مالچ‌های زیستی، تناوب زراعی، شخم حداقل یا عدم شخم، استفاده از عناصر غذایی مکمل مجاز،  استفاده از بقایای گیاهی و دامی، تغذیه موجودات مفید خاکزی، گیاهان پوششی

نهاده‌ها در کشاورزی زیستی: کود دامی، کود سبز، مالچ‌های کاه و کلش، میکروارگانیسم‌های مفید، حشرات مفید، استفاده از سموم زیستی، نیروی انسانی

آسیب‌پذیری گیاه زراعی در سیستم رایج: استفاده از سموم شیمیایی سیستم تک کشتی و دادن کودهای شیمیایی باعث مشکلاتی برای گیاه زراعی شده.

مدیریت آفات و بیماری‌ها: کنترل بیولوژیکی، تناوب زراعی، کشت مخلوط، کمربندهای حفاظتی، کشت گیاهان تله، مدیریت علف‌های هرز، گیاهان مانع، حفظ موازنه عناصر غذایی، گزینش واریته مناست با شرایط منطقه، بذر پاک، حذف گیاهان بیمار، استفاده از مواد طبیعی برای کنترل پاتوژن‌ها، تاریخ کاشت مناسب

مقایسه انرژی ورودی در کشاورزی رایج و ارگانیک برای بعضی محصولات زراعی در تمامی محصولات بررسی شده بسیار بیشتر از سیستم ارگانیگ است. که این امر خطرات زیست محیطی بسیاری که تو سط سیستم رایج اکوسیستم را تهدید می‌کند را نمایان می‌سازد.

ویژگی‌های کشاورزی زیستی

جنبه‌های اقتصادی: یک‌ نظام‌ کشاورزی‌ پایدار،‌ طبق‌ تعریف‌ باید جواب‌گویی‌ نیازهای‌ نسل‌ حاضر، بدون‌ مخاطره‌ انداختن‌ نیا‌زهای‌‌ نسل ‌آینده‌‌ باشد، ضمن‌ این که باید از نظر اقتصادی‌ برای‌ کشاورزان و جامعه‌ به‌ طور کلی‌ پایدار و امکان‌پذیر باشد. کشاورزان زیستی‌ با کشت‌ چندین‌ محصول‌ در یک‌ زمان‌ که‌ اغلب با‌ دامداری‌ همراه‌ است‌ تنوع‌ شغلی‌ خود را افزایش‌ می‌دهند. تنوع، مخاطرات‌ اقتصادی‌ را کاهش‌ می‌دهد و باعث خودکفایی‌ در زمینه‌ عناصر غذایی، تغذیه‌ دام، مواد آلی خاک‌ و انرژی‌ می‌شود.

 هزینه تولید: هزینه تولید درمزارع زیستی بدلیل استفاده کمتر از نهاده‌های خارجی، کمتر از مزارع رایج است.خرید کودهای مصنوعی و آفت کش در این نظام وجود ندارد هزینه علوفه خریداری شده، دامپزشکی و تعویض دام نیز کمتر است. علاوه بر این کشاورزان زیستی هزینه کمتری را برای استهلاک سرمایه گذاری‌های مربوط به نهاده‌هایی نظیر ابزارهای ماشین و تجهیزات پرداخت می‌کنند. در مجموع هزینه نهاده‌ها در مزارع زیستی کمتر است. چالش اصلی کشاورزان زیستی کنترل علف‌های هرز است. علف‌های هرز عامل‌ محدودکننده تولید در مزارع زیستی هستند و کشاورزان زیستی نسبت به دیگر عملیات مدیریتی، زمان و هزینه بیشتری را صرف کنترل علف‌های هرز می‌کنند.

 در کشاورزی زیستی، روش‌های مکانیکی و دیگر روش‌های مدیریتی جایگزین علف کش‌ها شده است. خاک ورزی برای کنترل علف‌های هرز پس از سبزشدن گیاه، به شکل سطحی و غیر عمیق انجام می شود تا خاک فشرده نگردد. برخی عقیده دارند که علف‌های هرز سبب افزایش نیاز به شخم و هزینه‌های آن می‌گردد. در عمل، این تصور صحیح نیست. کشاورزان زیستی با بهبود ساختمان خاک و اعمال مدیریت مناسب دریافته اند که نسبت به نظام‌های رایج در برخی مواقع به خاک ورزی کمتری نیاز است.

 درآمد خالص مزرعه: به نظر می‌رسد درآمد خالص مزارع زیستی کمی بیشتر از مزارع رایج باشد. به طور کلی مخارج کمتر بوده و درآمد بیشتر است (به دلیل وجود یارانه مابه التفاوت قیمت محصولات زیستی نسبت به محصولات رایج).

این مابه التفاوت بسته به محصول وزمان متفاوت است. صنعت زیستی به سرعت در حال تغییر است که این امر منجر به عدم ثبات قیمت‌ها می‌گردد. به عنوان مثال مابه التفاوت بالا برای یک محصول می‌تواند برخی کشاورزان رابه سمت تولید و پرورش آن محصول هدایت کند. در این حالت بازار اشباع شده و قیمت کاهش پیدا می‌کند. برخی معتقدند که با گذشت زمان، ما به التفاوت‌ها به ثبات می‌رسد.

در یکی از مطالعات نشان داده شدکه کشت گندم دوروم، گندم نرم زمستانه و یونجه در مزارع زیستی، حتی بدون پرداخت مابه التفاوت، سود بیشتری فراهم می‌کنند. در شرایط پرداخت مابه التفاوت گندم دوروم، کتان، گندم سیاه، چاودار پاییزه و یونجه، درآمدزا ترین محصولات با یکدیگر یک تناوب پایدار زیست محیطی و اقتصادی تشکیل می‌دهند. (انتز و همکاران، ۱۹۹۹).در مقایسه محصولات مزارع زیستی و رایج در انتاریو (کانادا)، کشت لوبیا و ذرت برای کشاورزان زیستی، حتی بدون پرداخت مابه التفاوت، سود بیشتری داشت.

بیشتر بخوانید : کشاورزی شهری

 غلات پاییزه در مزارع زیستی در مقایسه با مزارع رایج، سود کمتری داشت. سود ناخالص در تمام محصولات در مزارع زیستی بیشتر بود. در گاوداری‌های انتاریو، درآمد خالص نظام‌های زیستی، ۵۲% بیشتر از نظام‌های رایج بود (شولوبی و همکاران، ۱۹۹۹). قیمت بالای محصولات زیستی با کاربرد محصولات کم ارزش تر در تناوب، خنثی می‌شود. کودهای سبز محصولات مرتعی که به نظر می‌رسد توانایی بهبود خاک را دارند، بازده اقتصادی بالایی ندارند. کشت مخلوط روشی است که محصولات کم ارزش را در تناوب جای می‌دهد، ضمن اینکه محصولات با ارزش نیز در مزرعه پرورش داده می‌شود. 

تناوب زراعی باعث کاهش مخاطرات نیز می‌شود. با کشت چند محصول به طور همزمان، درآمد مزرعه در مقابل نوسانات قیمت بازار و یا کاهش عملکرد بیمه خواهدشد. به نظر می‌رسد صنعت زیستی، نه تنها در کانادا به سادگی نمی‌تواند در حد کفایت، گسترش یابد تا از نظر تقاضا برای آینده‌ای روشن راضی کننده باشد. بنابراین‌ باید تعداد بیشتری‌ کشاورزان، عرضه کنندگان‌ نهاده‌ها و صنایع‌ تبدیل‌ مواد غذایی را در جهت‌ کشاورزی‌ زیستی‌ تشویق‌ کنیم.

بازاریابی: تقاضا برای‌ مواد غذایی‌ زیستی، نه‌ تنها در کانادا، بلکه‌ در امریکای‌ شمالی، ژاپن‌ و اروپا به سرعت‌ رو به‌ افزایش‌ است. این‌ رشد فزاینده‌ باعث‌ نوسان‌ قیمت‌ در بازار شده‌ است. به‌ عنوان‌ مثال، در برخی بازارها، تقاضاهای‌ بسیار ویژه‌ای‌ در زمینه کیفیت‌ محصول‌ وجود دارد که‌ سال‌ به‌ سال‌ تغییر می‌کنند. صنعت‌ زیستی‌ هنوز در حال‌ گسترش است‌ و زیر ساخت‌های‌ نظام‌‌های‌ حمل‌ و نقل، عمده فروشی‌ و توزیع‌ در مراحل‌ اولیه‌ شکل‌‌گیری‌ است. برخی‌ کشاورزان‌ کنترل‌ بازار را در اختیار دارند. بعضی‌ از آنها اتحادیه‌های‌ بزرگ‌ و برخی‌ تعاونی‌های‌ کوچک‌ را تشکیل‌ دادند، که‌ امکانات  فرآوری‌ و عمل‌آوری‌ را دارند.

کشاورزان‌ اگر بخواهند از مابه‌التفاوت‌ قیمت‌ برای‌ محصولاتشان استفاده‌ کنند، باید محصولی‌ باکیفیت‌ بالا تولید نمایند که‌ این‌ امر مستلزم‌ اقدامات‌ زیادی است. زمانی‌ که‌ محصولات‌ براساس‌ قراردادهای منعقد شده‌ با کارخانجات‌ محصولات‌ زیستی‌ تولید  می‌شوند، لازم‌ است‌ که‌ کشاورزان‌ تضمین‌ نمایند که‌ نوع‌ واریته‌ و کیفیت‌ محصول‌ مطابق‌ نیازهای خریداران‌ خواهد بود. بیشتر کشاورزان‌ در خواهند یافت‌ که‌ بخشی‌ از محصولاتشان‌ مطابق‌ نیازهای‌ خریداران یا استاندارها نبوده‌ و در بازار محصولات  رایج، فروخته‌ خواهدشد و یا اینکه‌ برای‌ تغذیه دام مورد استفاده‌ قرار خواهد گرفت.

بیشتر بخوانید: سموم کشاورزی و دفع آفات

استانداردهای در کشاورزی ارگانیک شامل:

 اصول و قواعد، پیشنهادات و ضرورت هایی هستند که باید در کلیه مراحل تولید فرآوری و انتقال محصول به مصرف کننده رعایت شوند.

 عملیات مورد نیاز در سیستم ارگانیک شامل

۱- کاربرد تناوب زراعی مناسب (بلند مدت)
- استقرار و نگهداری مواد آلی خاک و فعالیت زیستی خاک از طریق استفاده از فنون مدیریت پایدار خاک
۳- ثبت آمار مربوط رابه کاربرد نهاده‌ها و روش‌های تولید و فروش
نقشه‌های مزرعه مورد نیاز است و کشاورزان باید همواره آماده بازرسی مزرعه باشد.

عملیات ممنوع شامل:
۱- استفاده از علف‌کش‌ها، آفت کش‌ها و کودهای مصنوعی
۲- استفاده از موجودات مصنوعی ژنتیکی در هر شکل (از قبیل بذر، مایه تلقیح بذری، غذای دام و غیره)
۳- استفاده از فاضلاب شهری به منظور اصلاح خاک

اصول و اهداف گواهی محصولات توسط IFOAM

- تولید غذا با کیفیت بالا و مقدار کافی
- همگامی با طبیعت و نه سلطه بر آن
- تقویت چرخه‌های بیولوژیکی
- حفظ و افزایش حاصلخیزی خاک‌ها در دراز مدت
- بهره گیری از منابع تجدید شونده تا حد امکان
- بسته عمل کردن در خصوص چرخه مواد آلی و عناصر غذایی
- فراهم آوردن شرایطی برای دام ها که بتوانند کل رفتار غریزی خود را بروز دهند
- حفظ تنوع ژنتیکی سیستم کشاورزی با محیط اطراف
- امکان کسب درآمد برای زارعین؛ جلب رضایت آن‌ها و ایجاد محیطی سالم
- در نظر گرفتن اثرات گسترده تر اجتماعی و اکولوژیکی سیستم زراعی

کشاورزی ارگانیک و تنوع زیستی

 کشاورزی ارگانیک برای تنوع زیستی بسیار مناسب است. تنوع زیستی به انواع تنوع در زمین مانند تنوع ژنتیکی، تنوع گونه و تنوع اکوسیستمی اشاره دارد. حفظ تنوع زیستی فقط برای مناطق حفاظت شده نیست. اغلب استراتژی‌های حفاظتی با حفظ گونه های موجود در مناطق حفاظت شده آغاز می‌شود. اما این کارها هرگز برای حفاظت تنوع زیستی کافی نیست. برای این کار احتیاج به زمینهای پایدار همراه با استراتژی‌های مدیریت آب، برای تشویق تنوع زیستی بومی در نواحی که مردم زندگی می‌کنند دارد. تقریباً 37% سطح زمین برای مصارف کشاورزی مورد استفاده است (در آسیا 50 %،صحرای آفریقا %40) در اغلب این نواحی تنوع زیستی در حال از بین رفتن است، برای حفظ تنوع زیستی هم کشاورزی و هم طبیعت لازم است.