آموزش کاشت گشنیز و روش های نگهداری از آن

• نام: گشنیز
• نام علمی: Coriandrum sativum
• تیره گیاه: Apiaceae  (تیره جعفری)
• بومی منطقه: مدیترانه و خاور نزدیک/غرب آسیا

کاشت گشنیز

توضیحات

گشنیز یک گیاه یک‌ساله است، بنابراین رشد آن فقط در یک فصل رخ میدهد. این گیاه تا ارتفاع 60 سانتی‌متر رشد می‌کند و دارای برگ‌هایی ظریف و توری‌مانند است. برگ‌های پایینی گشنیز پهن و لوب‌دار و برگ‌های بالایی آن باریک هستند. بعد از کاشت گشنیز، این گیاه گل‌های کوچکی به رنگ سفید و صورتی کمرنگ تولید می‌کند. این گل‌ها به صورت گل آذین‌های مرکب بر روی ساقه مرتب شده‌اند. پس از گرده افشانی، گل‌های مذکور میوه‌های بیضی شکلی به رنگ قهوه‌ای مایل به زرد تولید می‌کنند که حاوی دو دانه گرد و معطر هستند. از این دانه‌ها می‌توان به عنوان ادویه استفاده کرد.

جهت خرید بذر گشنیز کلیک کنید!

حقایق جالب در مورد گشنیز

• برگ و دانه گشنیز اگرچه طعم‌های متفاوتی دارند اما از هر دوی آنها می‌توان در آشپزی استفاده کرد.
• کاشت گشنیز بیشتر از 3000 سال است که متداول می‎باشد و می‌توان آن را یکی از قدیمی‌ترین گیاهان جهان دانست.
• مصریان باستان از گشنیز در عطرها و داروها استفاده می‌کردند.
• برخی افراد به دلیل ویژگی‌های ژنتیکی خود، طعم برگ‌های گشنیز را مشابه صابون می‌دانند. دلیل این امر وجود ژن OR6A2 که مسئول تشخیص ترکیبات آلدهیدی است، می‌باشد.
• روغن‌های حاصل از دانه‌های گشنیز در لوازم آرایشی و طعم‌دهنده‌ها استفاده می‌شوند.

اطلاعات اولیه کاشت گشنیز

• نیاز نوری: آفتاب کامل تا سایه جزئی
• نیاز آبی: متوسط
• نوع و ویژگی خاک: خاک حاصلخیز، با زهکشی خوب و حاوی مواد آلی
• پی‌اچ خاک: 6.2 تا 6.8
• اندازه گلدان برای کاشت گشنیز در گلدان: حداقل 25 سانتی‌متر عمق

آموزش کاشت گشنیز

گشنیز در مناطقی که آب هوای مرطوب و خنک دارد، بیشترین رشد را از خود نشان می‌دهد.  بهترین دما برای این گیاه در تابستان بین 16-21 درجه سانتی‌گراد است. گشنیز می‌تواند سرمازدگی خفیف را تحمل کند، اما قرار گرفتن در معرض دمای بالا باعث گل دهی زودهنگام آن می‌شود.

 این گیاه بهترین رشد را در خاک‌های با زهکشی مناسب دارد و می‌تواند در انواع خاک‌ها مانند خاک‌های شنی، لومی و رسی رشد کند (به شرط آنکه خاک زهکشی کافی داشته باشد).

کاشت گشنیز در خانه

بهترین زمان کاشت:

• مناطق با زمستان‌های یخبندان: 3-4 هفته قبل از آخرین یخبندان، بذرها را در داخل خانه بکارید. سپس در اوایل بهار آنها را به فضای باز منتقل کنید.
• مناطق با زمستان‌های معتدل‌تر: در بهار یا پاییز، بذرها را مستقیما در فضای باز بکارید.
• فاصله کاشت: بهترین فاصله کاشت 15 سانتی‌متر بین گیاهان و 30 سانتی‌متر بین ردیف‌ها است.
• روش کاشت بذر: بذرها را مستقیماً در زمین بکارید.
• عمق کاشت بذر: 1 سانتی‌متر
• زمان برداشت: 4-6 هفته بعد از کاشت بذر می‌توان برگ‌ها را برداشت کرد. همچنین برای برداشت دانه‌ها باید 8-12 هفته از زمان کاشت بذر گذشته باشد.
• ارتفاع و عرض گیاه بالغ: گیاه می‌تواند تا ارتفاع 45-60 سانتی‌متر و عرض 20-30 سانتی‌متر رشد کند.
• روش تکثیر: از طریق بذر

بذرها را در اوایل بهار و پس از آخرین یخبندان بکارید. در این صورت مطمئن خواهید بود که گیاه قبل از شروع هوای گرم به بلوغ می‌رسد.

شرایط مراقبت و نگهداری از گشنیز بعد از کاشت

• آبیاری: گیاه را به گونه‌ای آبیاری کنید که خاک آن همیشه مرطوب باشد. با این وجود از غرقابی کردن گیاه پرهیز نمایید.  
• کوددهی: هر 2-3 هفته یکبار از کود متعادل و غنی از نیتروژن استفاده کنید.
• هرس: برای تشویق گیاه به رشد مداوم، برگ‌ها را به طور مرتب بچینید.
• قیم گذاری: معمولاً نیازی به قیم یا تکیه‌گاه ندارد.

سطح دشواری کاشت گشنیز

آسان تا متوسط

نکات مهم کاشت گشنیز

• بهتر است مانع از گلدهی زودهنگام گیاه شوید و از کاشت متوالی آن پرهیز کنید. همچنین نباید گیاه را در دمای بالا نگهداری کرد.
• اطراف گیاهان را مالچ پاشی کنید تا رطوبت خاک حفظ شود و از رشد علف‌های هرز جلوگیری به عمل آید.

نحوه جلوگیری از گلدهی زودهنگام گشنیز

گشنیز تمایل زیادی به گلدهی زودهنگام یا بولتینگ دارد (به خصوص در هوای گرم). بولتینگ زمانی که گیاه شروع به تولید زودهنگام گل و بذر می‌کند، اتفاق می‌افتد. این امر موجب کاهش کیفیت و طعم برگ‌ها می‌شود. در ادامه چندین راهکار برای افزایش دوره برداشت گشنیز و جلوگیری از بولتینگ، ارائه شده است.

بهترین زمان برای کاشت گشنیز

• انتخاب رقم مناسب: برخی از ارقام گشنیز در برابر بولتینگ مقاوم‌تر هستند. از اینرو بهتر است از ارقامی که برای تاخیر در گلدهی و افزایش دوره تولید برگ اصلاح شده‌اند، استفاده کنید.
• زمان مناسب کاشت: کاشت گشنیز بهتر است در هوای خنک انجام شود زیرا این گیاه در هوای گرم بیشتر مستعد بولتینگ است. بذرهای گشنیز را در اوایل بهار یا پاییز (پاییز) که هوا خنک‌تر است، بکارید. در مناطقی که زمستان‌های معتدل دارند می‌توان کاشت گشنیز را در زمستان انجام داد.
• فاصله کاشت مناسب و هرس کردن مداوم: گشنیز برای رشد و نمو به فضای کافی نیاز دارد. تراکم بیش از حد می‌تواند گیاه را تحت فشار قرار دهد و منجر به بولتینگ شود. فاصله بذرها را زیاد در نظر بگیرید. همچنین لازم است گیاهان را به گونه‌ای هرس کنید که فاصله‌ی بین نهال‌ها حدود 15 سانتی‌متر باشد. این امر موجب گردش هوای مناسب و رشد سالم گیاه می‌شود.
• رطوبت ثابت: گشنیز برای رشد به رطوبت ثابت نیاز دارد. خاک را به طور یکنواخت مرطوب نگه دارید، اما مراقب باشید که غرقاب نشود. مالچ پاشی اطراف گیاه می‌تواند به حفظ رطوبت خاک و خنک نگه داشتن ریشه‌ها کمک کند و استرسی که موجب بولتینگ می‌شود را کاهش دهد.
• سایه و شرایط رشد خنک: نور شدید خورشید و دمای بالا موجب بولتینگ گشنیز می‌شود. بهتر است با  ایجاد سایه جزئی از گیاه محافظت کنید. به طور مثال می‌توانید از سایه‌بان استفاده نمایید یا گیاه را در مناطقی که آفتاب صبحگاهی و سایه بعد از ظهر وجود دارد، بکارید.

نحوه جلوگیری از گلدهی زودهنگام گشنیز

• برداشت منظم: برداشت منظم برگ‌ها می‌تواند موجب به تاخیر افتادن بولتینگ شود. به طور مداوم برگ‌های بیرونی را بچینید. همچنین بهتر است از برگ‌های قدیمی‌تر شروع کنید. این امر گیاه را تشویق می‌کند تا به جای گلدهی به تولید برگ ادامه دهد.
• مدیریت خاک و مواد مغذی: گشنیز در خاک‌های با زهکشی خوب، حاصلخیز و با pH بین 6.2 تا 6.8 بهترین رشد را دارد. بهتر است قبل از کاشت گشنیز با استفاده از کمپوست یا کود حیوانی کاملا پوسیده، خاک را غنی از مواد آلی کنید. از کوددهی بیش از حد با نیتروژن خودداری نمایید، زیرا باعث رشد سریع و بولتینگ زودرس می‌شود.
• چیدن جوانه‌های گل: اگر متوجه جوانه‌های گل شدید، بلافاصله آن‌ها را بچینید. این امر می‌تواند به طور موقت بولتینگ را به تاخیر بیندازد و گیاه را به برگ‌‌دهی تشویق کند.  
• کاشت متوالی: در صورت تمایل به برداشت مستمر گشنیز بهتر است از کاشت متوالی استفاده کنید. به طور مثال در طول فصل رشد، هر دو تا سه هفته یکبار اقدام به کاشت بذر نمایید. به این ترتیب، با شروع بولتینگ گیاهان قدیمی‌تر، محصولات جدیدی از گیاهان جوان برای برداشت آماده خواهند شد.

با رعایت نکات ذکر شده در بالا می‌توانید به طور موثر خطر بولتینگ گشنیز را مدیریت و کاهش دهید.

گیاهان همراه

گیاهان مناسب برای کاشت در مجاورت گشنیز: گوجه‌فرنگی، ریحان، شوید و کاهو.

گیاه نامناسب برای کاشت در مجاورت گشنیز: شوید.

آفات و بیماری‌های رایج

• آفات: شته‌ها، کرم‌های ارتشی و مینوز برگ
• روش‌های پیشگیری و کنترل: آفات را به صورت دستی حذف یا از صابون حشره‌کش استفاده کنید.
• بیماری‌ها: سفیدک پودری، پوسیدگی ریشه و مرگ گیاهچه
• روش‌های پیشگیری و کنترل: گردش هوای مناسب را فراهم کنید، گیاه را از بالا آب ندهید و تناوب کشت را رعایت نمایید.

برداشت گشنیز

• زمان برداشت: برگ‌های گشنیز را می‌توان 4-6 هفته پس از کاشت برداشت کرد. برگ‌های بیرونی را زمانی که ارتفاع گیاه به 10 تا 15 سانتی‌متر رسید، برداشت کنید. دانه‌های گشنیز را می‌توان 8-12 هفته پس از کاشت، یعنی زمانی که قهوه‌ای رنگ شدند، برداشت کرد.
• نکات برداشت: برگ‌ها را با استفاده از قیچی از قسمت پایین برش دهید. برای برداشت دانه‌ها، کل گل را برش دهید و خشک کنید.

برداشت گشنیز

اگر کاشت گشنیز به صورت تجاری صورت گرفته باشد، لازم است به یکباره برداشت شود. این کار با بریدن کل گیاه از سطح خاک یا حدود 2-1.5 سانتی‌متر بالاتر از قسمت پایین ساقه انجام می‌شود. سپس دسته‌های گیاه را با کش یا سیم بکسل بسته‌بندی می‌کنند تا برای حمل و نقل آماده شوند.

روش تکثیر

گیاهان جدید را از طریق بذر می‌توان تکثیر کرد.

کاربردهای آشپزی

برگ‌های تازه گشنیز را می‌توان در سالساها، چاشنی‌ها و یا برای تزئین غذا استفاده کرد. دانه‌ها نیز به صورت آسیاب شده یا کامل در کاری‌ها، مخلوط‌های ادویه و ترشی‌ها استفاده می‌شوند.

طعم صابونی گشنیز

گشنیز به دلیل طعم متمایز و تازه خود به یک گیاه پرکاربرد در غذاهای مختلف تبدیل شده است. با این حال، برخی افراد معتقدند طعم گشنیز مشابه صابون است و آن را ناخوشایند می‌دانند.  

درک طعم صابونی گشنیز به دلیل تغییر در ژن گیرنده بویایی OR6A2 است که موجب می‌شود برخی افراد نسبت به آلدهیدهایی مانند E-2- دسنال و E-2- دودسنال ( ترکیبات موجود در برگ‌های گشنیز) بسیار حساس باشند. این تغییر ژنتیکی در برخی از افراد شایع‌تر است. به طور مثال 14 درصد از افراد اروپایی و 21 درصد از افراد آسیای شرقی به آن مبتلا هستند. با این حال شیوع آن در خاورمیانه و آمریکای لاتین به مراتب کمتر است.

در بسیاری از جوامع، گشنیز به عنوان ماده اولیه بسیاری از غذاها کاربرد گسترده ای دارد و در پخت غذاهای مکزیکی، هندی، تایلندی و خاورمیانه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این صورت افرادی که دارای این تغییر ژنتیکی هستند از طعم غذاهای سنتی منطقه زندگی خود لذت نمی‌بردند. علت آن طعم غالب گشنیز است که مانع از لذت بردن آنها از طعم کلی غذا می‌شود.

در نقطه مقابل، در مناطقی که استفاده از گشنیز متداول نیست، این تغییر ژنتیکی چندان مشهود نمی‌باشد. با این حال، با جهانی شدن غذاها و افزایش محبوبیت غذاهای بین‌المللی، حس طعم صابونی گشنیز می‌تواند هنگام امتحان کردن غذاهای جدید، برای برخی افراد مشکلاتی ایجاد کند.

نحوه بهبود طعم صابونی گشنیز

آن دسته از افرادی که طعم صابونی گشنیز را حس می‌کنند می‌توانند از راهکارهای زیر برای مدیریت این موضوع استفاده کنند.

بهبود طعم صابونی گشنیز

• جایگزینی: بهتر است در دستور پخت‌هایی که از برگ‌های تازه گشنیز استفاده شده است، از گیاهان جایگزین مانند جعفری، ریحان یا نعناع استفاده کنید. این گیاهان می‌توانند طعمی متفاوت اما بهتری را ارائه دهند.
• تغییر دستور پخت: پختن گشنیز می‌تواند طعم صابونی آن را کاهش دهد. از اینرو بهتر است به جای استفاده از گشنیز برای تزئین غذا، آن را با غذا بپزید تا طعمش ملایم تر شود.
• استفاده تدریجی از گشنیز: در صورتی که تمایل دارید به طعم گشنیز عادت کنید، می‌توانید آن را به تدریج به رژیم غذاییتان اضافه کنید. لازم به ذکر است این روش ممکن است برای همه موثر نباشد اما ارزش امتحان کردن دارد.
• ترکیب طعم‌ها: ترکیب گشنیز با طعم‌های قوی دیگر مانند لیمو، سیر یا فلفل چیلی می‌تواند به پنهان کردن طعم صابونی آن کمک کند.

به طور خلاصه می‍توان گفت که گشنیز یک گیاه همه کاره است که طعم خاصی را به غذاها می‌افزاید. با کاشت گشنیز و انجام مراقبت‌های لازم می‌توانید از برداشت مستمر برگ‌ها و دانه‌های این گیاه لذت ببرید. بهتر است در این مسیر صبور باشید و از گشنیز خود به خوبی نگهداری کنید تا بتوانید یک تجربه آشپزی منحصربفرد داشته باشید.

گشنیز در آشپزی

خواص دارویی و درمانی گشنیز

• معده را تقویت می‌کند و به همراه غذا به هضم آن کمک می‌کند. ضد نفخ است و دل درد را بر طرف می‌کند.

• برای برطرف کرن تب و سرماخوردگی مفید است.
• تخم گشنیز نیرو دهنده قلب و نشاط آور است.
• اسهال خونی و بیماری‌های عفونی روده مثل تب تیفوئید را بهبود می‌بخشد.
• تخم گشنیز ادرار آور و قاعده آور است.
• برای دهان و دندان بسیار مفید است.مسکن و آرام کننده است. آب گشنیز خواب آور است.
• خوردن گشنیز با غذا از ترش کرن جلوگیری می‌کند و جلوی مسمومیت‌های غذایی را می‌گیرد.