معرفی کشت هیدروپونیک و انواع بستر رایج آن در ایران

سیستم کشت هیدروپونیک

كلمه هيدروپونيك از تركيب دو واژه يوناني هيدرو به معناي آب و پونوس به معناي كار و تلاش ساخته شده است. اين كلمه را اولين بار دكتر گريك استاد يكي از دانشگاههاي كاليفرنيا به كار گرفت. هيدرپونيك فن كاشت گياهان بدون خاك است ريشه ها در هوا كه بايد بسيار مرطوب نگاه داشته شود يا در آب كه بايد خوب تهويه شود و يا در برخي مواد جامد غير از خاك كه رطوبت را در خود نگه مي دارد رشد مي كنند آب موجود در اطراف ريشه ها كه غذاي مورد نياز گياه را تامين مي كند حاوي تركيبات متعادلي از مواد غذايي است. اساس سيستم هیدروپونيك آب است. پس اين سيستم مي تواند كاملا اتوماتيك باشد؛ مزيت اتوماتيك بودن سيستم اين است كه اگر باغبان براي مدت زيادي در گلخانه حاضر نبود، گياه از كمبود آب و مواد غذايي، تلف نخواهد شد. کشت هيدروپونيک اين امکان را به کشاورز می‌دهد که در زمان کوتاه‌تر با زحمت کمتر محصولي باراندمان بيشتر را کشت نمايد.علم هيدروپونيک ثابت کرده است که براي رشد گياهان به خاک احتياجي نيست اما به عناصري که در خاک موجود است (مواد معدني، مواد آلی) احتياج است. هر گياهي را می‌توان به‌صورت هيدروپونيک کشت کرد ولي بعضي از آن‌ها موفقيت بيشتري در اين سيستم دارند. کشت هيدروپونيک براي میوه‌هایی با محصولات مقاوم از قبيل گوجه - خيار - فلفل - گياهان برگي مثل کاهو - سبزي و گياهاني که رشد سريعي دارند ايده آل است. این روش در حال حاضر بیشتر در گلخانه‌ها و مکان‌هایی که خاک فقیری دارند یا خاک آنجا به هر صورت دچار آلودگی است و یا در مکان‌هایی که بحران آبی است مورداستفاده قرار می‌گیرد. مزایای کشت هیدروپونیک: 1) امکان پرورش گیاهان به روش هایدروپونیک در تمام نقاط وجود دارد . 2) تراکم در واحد سطح کشت هایدروپونیک بالاست. 3)کاهش میزان کار سنگین 4) حفظ و نگهداری آب 5)کاهش مشکلات ناشی از وجود آفات و بیماری ها 6)ریشه کن کردن مشکل علف های هرز 7)افزایش تولید محصول 8)حفظ ونگهداری مواد غذایی 9) کنترل شریط محیطی 10)کنترل شیمیایی منطقه ی ریشه آسان است 11)استقرار آسان تر گیاهان جدید معایب این روش: ۱ـ هزينه سرمايه گذاري در روش آبکشت بيشتر از کشت گلخانه اي معمولي است.اين هزينه اضافي به احداث حوضچه ها، کانالها و استفاده از پمپ مربوط مي شود. ۲- هزينه برقي که برای به کار انداختن تاسيسات استفاده مي شود بيشتر است. ۳- مشکل تهویه ۴-عدم وجود خاصیت تامپونی(بافری) ۵-ضرورت کمک گرفتن از تکنسينهاي که قادر به تهيه محلول غذايي، تجزيه و ترکيب و بازسازي آن باشد.

کشت هیدروپونیک به روش گروبگ یا کیسه رشد

گروبگ یا کیسه رشد یکی از انواع بسترهای کشت در کشت هیدروپونیک است. برای اولین بار در انگلستان این تکنیک در سال 1970 برای کشت گیاهان بصورت هیدروپونیک (بدون خاک) در منازل ایجاد شد اما به دلیل مزایای خاص خود استفاده از آن بسرعت رو به فزونی گذاشت بگونه‌ای که در سال 1973 تولید و استفاده از آن به حد تجاری خود رسید. در این نوع کشت گیاه درون کیسه های مخصوص به نام گروبگ کشت می‌گردد. گروبگ‌ها با توجه به نوع گیاه در ارتفاع‌های استاندارد خاص، یا بر روی زمین و یا بر روی پایه‌ها قرار گرفته و کود و محلول‌های غذایی توسط قطره چکانهای مجزا در پای هر گیاه قرار می‌گیرد. انتخاب نوع گروبک و نحوه اجرا در ارتباط با نوع گیاه و طول دوره کشت بوده و در صورت عدم رعایت اصول و شرایط بدلیل بروز مشکلات، کشت هیدروپونیک در این نوع بستر سخت خواهد شد. محتویات درون گروبگ‌ها اغلب بر اساس نوع سفارش مشتری بر اساس نوع محصول مورد نظر پر می‌شوند اما بطور معمول از کوکوپیت و پرلیت با درصدهای مختلف تشکیل شده‌اند. مزایای کیسه کشت: 1- مناسب برای کشت سبزی و صیفی‌جات با طول دوره کوتاه 2- اجرای راحت 3- کارایی بالا 4- قابل جابجایی 5- امکان کنترل دقیق‌تر چند بوته بطور یکجا معایب کیسه رشد: 1- امکان گرفتگی سر نازل‌های وارد شده به گروبگ با رسوبات یا ریشۀ گیاه 2- نیاز به استفاده از تعداد زیادی از نازل‌ها و زه‌کش

کشت هیدروپونیک به روش گلدانی

در این نوع کشت گیاه درون گلدانهای مخصوص که با توجه به نیاز گیاه و با تراکم مشخص در واحد سطح کشت می گردد .گلدانها با توجه به نوع گیاه در ارتفاع های استاندارد خاص ، یا بر روی زمین و یا بر روی پایه ها قرار گرفته و کود و محلول های غذایی توسط قطره چکانهای مجزا برای هرگلدان در اختیار گیاه قرار میگیرد. گلدانهای هیدروپونیک قابل قرارگیری بر روی پایه و کف با ظرفیت بستر 8 الی 15 لیتر می باشد. این روش برای بسیاری از گیاهان قابلیت اجرا را دارد. برای مثال گیاهانی مثل گوجه فرنگی، انجیر، موز، توت فرنگی و… . در صورتیکه گلدان‌ها بصورت عمودی روی یکدیگر قرار گیرند، آب و محلول‌های غذایی با استفاده پمپ و با استفاده از جاذبه زمین از بالا بسمت پایین روانه شده و کلیه گلدان‌ها و گیاهان را تغذیه میکنند و نیازی به استفاده از لوله‌های متعدد برای هر گلدان نیست. این روش فقط برای گیاهانی قابلیت اجرا را دارد که ارتفاع نمی‌گیرند و پاکوتاه هستند مانند توت فرنگی. در صورتیکه گلدان‌ها بصورت افقی در کنار یکدیگر قرار بگیرند، آب و محلول‌های غذایی با استفاده از نیروی پمپ و با استفاده از لوله‌های نازک انتقال آب و نازل‌ها به تک تک گلدان‌ها در طول گلخانه هدایت می‌شوند. این روش بیشتر برای گیاهانی کاربرد دارد که دارای ارتفاع و حجم زیادی هستند مانند گوجه فرنگی، انجیر، موز و… .

کشت هیدروپونیک به روش پشم سنگ

از ذوب کردن صخره های بازالت یا برخی مینرالهای دیگر در دمای 1500درجه سانتیگراد موادی ساخته میشود که مشابه فیبرهای ریز است. پشم سنگ از جمله عایق های حرارتی محسوب می شود که نقش موثری در صرفه جویی انرژی در ساختمان ها ایفا نماید. پشم سنگ ضد آتش و بی اثر روی فلزات بوده و نسبت به ترکیبات شیمیایی تقریبا خنثی، بهداشتی، غیر رسمی و از بی ضرر ترین عایق های حرارتی و صوتی و الکتریسته محسوب شده و با محیط زیست کاملا سازگاری داشته و به پوست دست آسیب نمی رساند. یکی دیگر از کاربردهای پشم سنگ استفاده از آن در کشت هیدروپونیک است. خصوصیات مذکور در پشم سنگ به اضافه بافت نرم و لطیف و متخلخل بودن آن برای سهولت ریشه گیاه و همچنین کاربری آسان و مقرون به صرفه بودن، مصرف آن را در بخش کشاورزی (کشت بدون خاک) توجیه پذیر نموده است به طوری که از پشم سنگ برای بسترهای اصلی کشت نیز استفاده می شود. پشم سنگ به سبب داشتن ترکیباتی مفید برای کشاورزی از جمله اکسید مولیبدن ، می تواند سبب بهبود خاک های زراعی و به تبع آن افزایش تولید محصولات کشاورزی شود. با استفاده از پشم سنگ و با روش هیدروپونیک می توان در آپارتمان ها و مکان هایی که هیچگونه باغچه یا پاسیویی وجود ندارد، فضای سبز مناسب به وجود آورد. پشم سنگ در کشت هیدروپونیک برای اولین بار در آمریکا استفاده شد. از دیگر ویژگی پشم سنگ، تولید سالم با کیفیت بالا به علت عدم وجود عناصر زیان بار در محصول مثل نیترات های اضافی، فلزات سنگین، عناصر میکروبی و قارچی، سموم و … می باشد. صرفه جویی در مصرف آب آبیاری و همچنین افزایش کارایی مصرف آب در گیاه (افزایش تولید ماده خشک گیاه نسبت به آب مصرفی) از دیگر مزایای کشت هیدروپونیک با پشم سنگ می باشد. صرفه جویی در سطح کشت اشغال شده و استفاده از فضای بیشتر نیز قابل اهمیت است. از پشم سنگ به عنوان بستر نشایی و اصلی سبزیجاتی مثل توت فرنگی، گوجه فرنگی، خیار، فلفل، کاهو و … ، گل هایی مثل رز، میخک، ژربرا، بنفشه آفریقایی و … استفاده می شود. مزایای استفاده از پشم سنگ در کشت هیدروپونیک: - پشم سنگ با توجه به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی که دارا می باشد یکی از بهترین بسترهای کشت هیدروپونیک محسوب میشود. - پشم سنگ هیچ ماده مغزی ندارد و استریل می باشد، این خاصی باعث شده که هیچ میکرو ارگانیسمی نتواند پشم سنگ را تجزیه کند، همچنین پشم سنگ تحت تاثیر ترکیبات شیمیایی قرار نمی گیرد - پشم سنگ هیچگونه ماده سمی تولید نمی کند و کاملا خنثی است. - بدلیل متخلخل بودن پشم سنگ هوادهی به ریشه گیاهان در آن به خوبی صورت می گیرد. - علاوه بر این متخلخل بودن پشم سنگ به حفظ رطوبت کافی در آن کمک می کند و گیاه کمتر تحت تاثیر کم آبی قرار می گیرد. - پشم سنگ کاملا کدر بوده و نورنمی تواند به آن نفوذ کند. - ریشه گیاهان به راحتی در روزنه های پشم سنگ نفوذ می کند وهیچ مانعی بر سر رشد ریشه گیاه وجود ندارد. خصوصیات ویژه پشم سنگ موجب شده تا این محصول یکی از انتخاب های مطلوب برای کشت هیدروپونیک به عنوان بستر باشد.

کشت هیدروپونیک به روش گاتر کشت

در این نوع کشت گیاه درون کانالهای دست ساز به نام گاتر کشت می گردد .گاتر می تواند از مصالح مختلف ساخته شود و بعد با بستر مخصوص مورد نیاز پر گردد. بسته به نوع گاتر می توان انها را در ارتفاع های استاندارد خاص، یا بر روی زمین و یا در ارتفاع قرار داد و کود و محلول های غذایی در طول گاتر توسط لوله ای انتقال پخش می گردد. انتقال بیماری ها در این روش به دلیل یکپارچه بودن بستر زیاد اما مدیریت آن آسان می باشد . مزایای گاتر کشت مدیریت آن آسان می باشد هزینه اجرایی آن پایین می باشد مدیریت آبیاری آسان است