سموم کشاورزی و دفع آفات

سموم کشاورزی موادی به صورت مایع، جامد و یا گاز هستند که به منظور نابودی آفت‌ها به کار می‌روند. بعضی از این آفت‌ها که مورد علاقه انسانها نیستند، حشرات، علف‌های هرز و میکروب‌هایی هستند که گیاهان را از بین می‌برند. هر كدام از سموم کشاورزی توليد شده داراي اثرات بيولوژيك خاص هستند كه ممكن است روي آفات، بيماري‌ها و علف هاي هرز مؤثر باشند.

كاربرد سموم مختلف در كشاورزی
با توجه به رشد روز افزون جمعیت نیاز به تولیدات کشاورزی و مواد غذایی در جهان روز به روز بیشتر می‌شود و این در حالی است که هر سال مقادیر زیادی از گیاهان زراعی و حاصل دسترنج کشاورزان زحمت کش در مزرعه و یا انبار مورد هجوم حشرات زیان آور عوامل بیماری زا و علف‌های هرز قرار می‌گیرند از این رو حفاظت گیاهان مورد کشت از گزند عوامل مخرب روز به روز اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
قدمت مبارزه شیمیایی با آفات و بیماری‌های گیاهی به بیش از هزار سال پیش از میلاد مسیح بر می‌گردد . هومر شاعر یونانی در حدود 1000سال پیش از میلاد مسیح در مورد کنه کشهای گوگردی و خاصیت تدخینی آنها مطالبی را نوشته است. به طور کلی می‌توان توسعه و تولید سموم آفت کش را به چهار دوره تقسیم کرد :
دوره اول : تا پیش از کشف حشره کش ددت بود . نسل اول آفت کش‌ها
دوره دوم : از سال 1967 – 1993 . نسل دوم آفت کش‌ها
دوره سوم از سال 1967 تاکنون نسل چهارم آفت کش‌ها
دوره چهارم : نسل چهارم آفت کش‌ها
فلسفه مبارزه شیمیایی جایگاه مبارزه شیمیایی در مدیریت تلفیقی آفات عبارت است از بکار گیری انواع روش‌های مبارزه بر علیه یک یا چند آفت به صورت منظم و سازمان یافته که بر اساس اصول و قواعد خاص صورت می‌گیرد و بر این اساس خسارت حاصله تا زیر سطح زیان اقتصادی پائین می‌آید. مبارزه شيميايي با آفت مفهوم حفاظت از گیاهان در برابر آفات عبارت است از کاهش دادن جمعیت آفات در هر مرحله از رشد که تاثیر مستقیم در ایجاد خسارت در محصول دارند.

برای خرید سم و قارچ کش به فروشگاه نازبو مراجعه کنید.

بهترین زمان سم پاشی

کشاورز باید بداند که برای کنترل آفت چه نوع آفت‌کش و چه میزانی مورد نظر است. در برخی مواقع لازم است یک سم پاشی ملایم صورت بگیرد و این خود باعث کاهش مقاومت می‌شود. برای پیش بینی میزان سم مورد نیاز و زمان سم پاشی مناسب باید پیش بینی از وضعیت آفت داشته باشیم پیش بینی وضعیت آفت و جمع آوری یک سری اطلاعات اختصاصی و بیولوژیک و تلفیق آنها با شرائط جوی می‌باشد. در حال حاضر میزان اطلاعات در زمینه محدود است.
محاسبه مقدار سم
1- محاسبه مقدار سم لازم از یک فرمولاسیون (X) با توجه به مقدار ماده موثره در هکتار (A) و در صد ماده موثره در فرمولاسیون (B) به وسیله رابطه زیر صورت می گیرد.
X = A x100 B 2- برای محاسبه مقدار سم موثره (Y) که لازم است با مقداری از یک ماده رقیق کننده (Q) برای به دست آوردن غلظت معینی از سم مخلوط می‌گردد از رابطه زیر استفاده می‌گردد. Y=Q x
اهداف: یک آفت کش لازم است روی هدف بخصوصی که مورد هجوم آفت بیماری‌های گیاهی و علف‌های هرز قرار گرفته بکار برده شود. آلودگی محیط زیست بوسیله آفت‌کش‌ها در اثر دریفت (قطرات رانده شده به خارج از هدف) آن‌ها به خارج از مزرعه و بیرون از محدوده سم‌پاشی یکی از معایب کار بوده و انتقادی است که به آفت کش‌ها می‌شود مخصوصا موقعی که اثرات سوء دریفت آشکار باشد.
مبارزه با آفات : مفهوم حفاظت از گیاهان عبارت است از کاهش جمعیت آفات در مرحله‌ای از تکامل آن که مسئولیت مستقیم خسارت به مزارع را بر عهده دارد. موثرترین روش در حفاظت از گیاهان موقعی است که سم بکار رفته در مزرعه مورد هجوم آفات قرار گرفته به طور ضربتی جمعیت آن را کاهش داده و این کار طوری انجام شود که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد.
طبقه بندی سموم
1- براساس نحوه ورود به بدن، سموم گوارشی، سموم تماسی، سموم تدخینی
2- براساس نحوه حرکت در گیاه، سموم سیستمیک، سموم نیمه سیستمیک

برای خرید کود گیاهان آپارتمانی و زینتی به فروشگاه اینترنتی نازبو مراجعه کنید.

شناخت سموم و مبارزه با حشرات و جوندگان

اصولا سموم را به چهار دسته تقسیم می‌کنند که به ترتیب مصرف در بهداشت عبارتند از:
1- ارگانو کلره ‏ 2- ارگانو فسفره 3- کارباماتها 4- پایروتروئیدها
سموم کلره این دسته سموم بیشتر در بهداشت مصرف داشته ولی امروزه به دلیل خاصیت ابقایی بیش از حد در طبیعت و نیز قابلیت تجمعی در بافت‌های چربی جانوران کمتر از آنها استفاده می‌شود. سر دسته این سموم سم ددت بوده که به جرات می‌توان گفت نقش آن در زندگی بشر به اندازه پنی سیلین بوده و با استفاده از آن توانستند ناقلین بیماری مانند: طاعون ، تیفوس، تب زرد، مالاریا‏، بیماری خواب و ... را کنترل کنند. به نظر اینجانب این سم با توجه به کم خطر بودن و خاصیت ابقایی بالا در اماکن و جاهای مناسب مثل مبارزه با مار و عقرب و رتیل و به ویژه موریانه که نیاز به خصوصیات فوق دارد، جزء بهترین گزینه‌ها خواهد بود. سم دیگر این دسته لیندین بوده که بیشترین کاربرد آن در مورد حشرات و جوندگان خزنده و رونده مانند : عقرب ‏، رتیل، مورچه، موریانه کاربرد دارد. سم لیندین به صورت ترکیب با سبوس سم اختصاصی بر علیه آبدوزدک می‌باشد
سموم فسفره این سموم بیشتر در کشاورزی کاربرد داشته ولی امروزه با تغییر در فرمولاسیون برخی از این سموم مانند دیازینون و دورسبان و تبدیل آنها به سموم میکروکپسولی به نام دیاکاپ و امپایر 20 تحولی در استفاده از این سموم در بهداشت ایجاد نموده‌اند. از این دسته از سموم می توان اکتیلیک‏، دورسبان، مالاتیون، دیازینون و .. را نام برد که اصولا دارای سمیت بالا برای پستانداران بوده و بیشتر با غلظت 10 برابر معمول در کشاورزی در بهداشت مصرف می‌شوند. به عبارت دیگر غلظت پیشنهادی در بهداشت 10 برابر دوز پیشنهادی کارخانه جهت کنترل حشرات کشاورزی است. این سموم بیشتر با غلظت 5/2% یعنی 250 سی سی در 10 لیتر آب در بهداشت مصرف می‌شوند. از این دسته سموم بهتر است در مواقعی که حشرات به سایر سموم مصرفی در بهداشت جواب نمی‌دهند استفاده نمود.
سموم کاربامات این دسته سموم نیز بیشتر در بهداشت مورد استفاده داشته ولی مهمترین ایرادی که برخی از این سموم دارند دیر اثر بودن تاثیر آنهاست از جمله این سموم می‌توان به کارباریل یا سوین و پروپوکسور یا بایگون اشاره کرد. از سم بایگون( مایع) بیشتر به صورت 5/2% برای مصارف بهداشتی استفاده شده و کارایی آن برای اکثر حشرات بسیار مناسب است. از سم سوین (پودری) بیشتر به صورت پودری و یا محلول در آب برای مبارزه با حشرات و سایر بندپایان خزندن و رونده مانند : رتیل، عقرب، مورچه، ملخ و ... استفاده می‌شود.
سموم پایروتروئید امروزه بیشترین سموم مصرفی در بهداشت به دلیل کم خطر بودن آن برای انسان و سایر پستانداران از دسته سموم پایروتیروئیدی می‌باشد. از این دسته سموم می‌توان به سمومی مانند کوپکس، آیکون، پرمترین، سیپرمترین، دلتامترین که بیشترین مورد مصرف را در کشور ما دارند، نام برد. در حال حاضر از آیکون یا لمبهادوسی‌هالوترین و دلتامترین 5% بیشتر در مبارزه با پشه‌ها بویژه ناقلین مالاریا و آغشته کردن پشه بندها و مبارزه با پشه خاکی‌ها استفاده می‌شود.

روش‌های کاربردی مبارزه با حشرات و جوندگان موذی

الف ) مگس خانگی : مطالعات تجربی و اپیدمیولوژیک نشان داده است که این مگس‌ها به علت عادات رشد در محیط‌های کثیف و تغذیه از مواد آلوده و فضولات می‌توانند طیف وسیعی از عوامل بیماری زا از قبیل ویروس‌ها، باکتری‌ها، پروتوزوآ و تخم نماتدها و کرم‌های انگل را به طور مکانیکی و توسط پاها، خرطوم و موهای موجود بر روی بدن منتقل نمایند. این حشره بیشتر در جاهایی که اصول بهداشت محیط رعایت نشده و در اماکنی که زباله‌ها را دیر به دیر دفع می‌کنند و یا در نزدیکی آنها دامداری، مرغداری و یا کود حیوانی برای فضای سبز انباشته شده و یا مواد آلی در حال پوسیدن وجود داشته، فعالیت دارند.
 سموم مورد مصرف بهداشت محیط بهترین روش کنترل مگس‌هاست و در این راستا به منظور حذف محل‌های نشو نمای مگس‌ها عملیات بهسازی و بهینه سازی محیط، روش‌های جمع آوری و از بین بردن زباله کود و کمپوست از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، پخش کردن کودها در لایه‌هایی کمتر از 10 سانتیمتر‏، جمع آوری و دفع بهداشتی زباله‌ها، دفع بهداشتی فضولات انسانی و ... می‌باشد. استفاده از حشره کش‌ها به عنوان مکمل عملیات مبارزه در جهت ریشه کنی یا کنترل مطلوب مگس بکار می‌رود.
کنترل از طریق سمپاشی ابقایی :
اماکن مورد سمپاشی : سطوح داخلی و خارجی و اطراف مناطق نگهداری دام و حیوانات، سمپاشی مناطق جمع آوری و دفن زباله سموم مورد استفاده در مبارزه با مگس‌های بالغ پریمفوس متیل 2-1 گرم در مترمربع، پرمترین05/0-025/0 گرم مترمربع ، دیازینون 8/0-4/0 گرم در مترمربع سیپرمترین 1/0 – 025/0 گرم بر مترمربع ، دلتامترین 15/0 – 0075/0 گرم بر مترمربع در هنگام استفاده از سموم ذکر شده بایستی دقت نمود که از آلودگی مواد غذایی و آب آشامیدنی با سموم خودداری شود و سمپاشی مستقیم بر روی حیوانات و یا سطوحی که ممکن است توسط آنها لیسیده شود ممنوع است به منظور مبارزه با مراحل لاروهای مگس‌های می‌توان از پودر سوین به صورت پودر پاشی محل دفن زباله و نگهداری کود و دیگر اماکن مشابه استفاده نمود. لاکن به علت امکان وجود مقاومت نسبت به حشره کش مورد اشاره در برخی از جمعیت‌های مگس‌ها می‌توان از حشره کشهای دیگر نظیر فنیتروتیون، فنیتون، مالاتیون، پریمفوس متیل به میزان 5/2 تا 25 گرم ماده موثر در لیتر بر چسب حجم و ضخامت مواد آلی در حال پوسیدن در 28 تا 56 لیتر آب برای هر 100 متر مربع استفاده نمود.

سایر سموم مورد مصرف و جدید عبارتند از:

1- آلفا کرون : این سم یک نوع اختصاصی بر علیه مگس خانگی بوده که از دسته سموم پایروتیروئیدی می‌باشد. این سم به صورت پودر بوده و معمولاً بایستی آن را با 400 سی سی آب مخلوط کرد و با قلم مو به سطوح و لبه‌های تیز وسایل مالید. (کارایی به صورت طعمه مسموم) تجربه شخصی نشان داد بهتر است از این سم به میزان هر بسته نیم کیلویی در 10 لیتر آب همراه با 5/0 کیلو شکر حل شده، استفاده کرد و در تمام جاهایی که مگس فعالیت دارد و به ویژه بر روی لبه‌های اشیا و اجناس، سیم‌های برق، طناب و وسایل آویزان سمپاشی نمود.
2- اسنیپ : این سم نیز یک نوع اختصاصی بر علیه مگس خانگی بوده که از سته سموم پایروتیروئیدی می‌باشد. به صورت گرانول بوده این سم را با چیزی مخلوط نکرده بلکه با دستگاه گرانول‌پاش و یا دستی آن را در جاهایی که به صورت طبیعی خیس یا مرطوب بوده و یا توسط خودمان خیس شده می‌پاشند.
3- دیازینون ‏، مالاتیون ، دورسبان : این سموم که از دسته سموم فسفره بوده به صورت محلول 5/2% (250 سی سی در 10 لیتر آب) همراه با نیم کیلو شکر حل شده و یا بر روی زباله‌ها بدون شکر استفاده کرد.

ب) پشه ها : از آنجاییکه پشه‌ها دارای دگردیسی کامل بوده لذا سه مرحله از 4 مرحله زندگی خود یعنی (تخم ،لارو و پوپ) را در آب زندگی کرده تنها مرحله بلوغ خود را در محیط بیرون از آب زندگی کرده و تنها در این مرحله است که جنس ماده آن برای تخمگذاری نیاز به خونخواری دارد لذا مبارزه اصلی بر روی پشه‌ها بر روی مبارزه با مراحل لاروی می‌باشد که برای این کار بایستی یا با استفاده از سمومی مانند ابیت، مواد نفتی لاروکشی کرد و یا با پرکردن لانه‌های لاروی، جمع آوری و دفع زباله‌ها، نخاله‌های ساختمانی، جمع آوری و دفع لاستیک‌های ماشین قوطی‌های مانند قوطی کنسرو و هر آن چیزی که در آن آب جمع شود از جمله کارهایی است که در کاهش وفور پشه‌ها موثر است. بهترین راه برای مبارزه با پشه های بالغ البته بسته به اینکه پشه‌ها اندوفیل، اگزو فیل و یا آندوفاز ویا اگزو فاژ باشند، سمپاشی ابقایی است. مهمترین سمومی که در حال حاضر بر علیه پشه‌های بالغ بکار می‌رود سم آیکون بوده که به میزان یک بسته 5/62 گرمی در 10 لیتر آب و یا سم دلتامترین به میزان یک بسته 100 گرمی در 10 لیتر آب است که به صورت سمپاشی ابقایی بر رو.ی کلیه سطوع به طور دقیق انجام می‌گیرد.
ج ) سوسری‌ها : بسته به اینکه نوع سوسری (ریز یا درشت ) باشد نوع سمپاشی فرق دارد. سوسری‌ها به طور کلی در اماکنی زندگی می کنند که گرم، مرطوب، تاریک و دارای مواد آلی در حال فساد باشند . برای مبارزه با سوسری‌های نوع آمریکایی (درشت) بیشتر راه آب‌ها، سرویس‌های بهداشتی، تاسیسات، انباری، موتورخانه، فاضلاب و هر آن چیزی که با فاضلاب سر و کار دارد بایستی به دقت سمپاشی شود. در مورد سوسریهای آلمانی (ریز ) بایستی تاکید سمپاشی را بیشتر بر روی آشپزخانه و آبدارخانه‌ها انجام داد و لذا پشت و داخل کابینت‌ها، پشت کلید و پریز شل، سوراخ رول پلاگ، زیر سینک دستشویی، اتصال لوله‌ها و سیم‌ها، مل ورود و خروج انواع لوله‌ها و .... را سمپاشی کرد.
سموم مورد استفاده: برای سوسری‌های درشت بهتر است از دسته سموم پایروتیروئیدی استفاده کرد و مقدار مصرف آنها را با توجه به توصیه کارخانه سازنده تا 5/1 برابر استفاده نمود. برای سوسری‌های ریز بهتر است در درجه اول از سموم پایروتیروئیدی و در صورت بروز مقاومت از سموم ترکیبی فسفره و پایروتیروئید به میزان 50% از مقدار دوز توصیه شده برای هر کدام از سمها استفاده کرد. برای مثال اگر قرار است که در یک پمپ 10 لیتری 250 سی سی از سم دورسبان و یا150 سی سی سم سیپرمترین به تنهایی استفاده شود، مقدار 125 سی سی از سم دورسبان را با 75 سی سی سم سیپرمترین در 10 لیتر آب مخلوط می‌کنند. برای سمپاشی آشپزخانه که به طور مرتب در معرض شستشو قرار دارد بهتر است از سم اکتیلیک به میزان 500 سی سی در 10 لیتر آب استفاده کرد. در حال حاضر علاوه بر سموم گفته شده می‌توان در بخش‌های مثل محل زندگی مریض‌های آسمی ، بخش نوزادان و ... از طعمه‌های مسموم که در بازار سم وجود داشته و بی بو بوده و هیچ خطری برای انسان ندارد، مانند ماکس فورث استفاده کرد.

چ ) ساس‌ها : به طور کلی ساس‌ها موجودات مزاحمی بوده که از نظر انتقال بیماری دارای اهمیت نیستند. هر دو جنس نر و ماده آن در تمام مراحل نمفی و بالغ خونخوار بوده و در شب فعالند. و چون در هنگام خون‌خواری بزاق ترشح کرده ایجاد تحریک و خارش شدید می‌کنند. در طی روز در زمانیکه خونخواری صورت نمی‌گیرد نمفها و بالغین بی‌حرکت در محل‌های تاریک و خشک مانند شکاف‌ها و درز لوازم چوبی منزل، دیوارها، سقف‌ها، لابلای کفپوش‌های چوبی، زیر درز کاغذ دیواری، بین تشک و تختخواب مخفی می‌شوند. ساس‌ها هیچ بیماری را به انسان منتقل نمی‌کنند، ولی گزش آن‌ها ممکن است ایجاد کم خونی و آلرژی نماید که بستگی به حساسیت افراد و تعداد گزش‌های وارده دارد.
نقل و انتقال : ساس‌ها توسط اجناس دست دوم خریداری شده و یا وسایل چوبی کرایه‌ای مثل میز و صندلی مجالس صورت می‌گیرد. یک ساس بالغ می‌تواند یک کلنی ساس بوجود بیاید، ساس‌ها دارای بوی خاصی هستند که نتیجه ترشح غدد موجود در بند سوم سینه آنها می‌باشد.
روش مبارزه اساس مبارزه با این حشرات انجام سمپاشی ابقایی در داخل اماکن بوده و بایستی عمل سمپاشی را صبح زود انجام داد مناطق مورد سمپاشی شامل قسمت‌های مختلف تختخواب، تشک‌ها، وسایل چوبی، پشتی‌ها و کلیه درزها و شکاف‌های موجود در کف اتاق و دیوارها می‌باشد.
سموم مورد مصرف گامگسان 5/0% و در صورت بروز مقاومت مالاتیون 2-1%، دیازینون 5/0%، دی کلرووس 5/0%، پریمفوس متیل به میزان 10 گرم ماده موثر در لیتر، دلتامترین به میزان 05/0 گرم در لیتر استفاده از ترکیبات پیروتروئیدی مانند بیورزمترین Bioresmetrin، پرمترین یا سیپرمترین به مقدار 2-1 گرم در لیتر به فرمولاسیون حشره‌کش‌های فوق به دلیل تحریک این حشرات و خارج کردن آنها از محل‌های اختفاء و در نتیجه تماس با حشره کش بسیار مفید خواهد بود
د ) ملخ : اصولا ملخ‌ها یا بومی یک منطقه بوده و یا به صورت مهاجرند. برای مبارزه با ملخ‌های بومی بهتر است از سمومی مانند لیندین و یا سوین را به میزان یک کیلو در 10 کیلو سبوس برنج و یاسبوس گندم و ترجیحا همراه با ملاس چغندر که به خوبی مخلوط شده باشد به صورت طعمه مسموم استفاده کرد. در مورد ملخ‌های مهاجر یا بایستی به آنها کاری نداشت، چرا که خود به خود بعد از یک یا چند روز از منطقه عبور کرده و یا با استفاده از طعمه‌های مسموم ذکر شده و یا در موارد حاد و بارز به صورت سمپاشی مستقیم با سموم و غلظت‌های ذکر شده در مورد سایر حشرات و بعضا غلیظ تر مبارزه را انجام داد.
ر ) عقرب‌ها و رتیل : عقربها و عنکبوت‌ها (رتیل) ناقل بیماری نیستند، ولی ممکن است در اثر نیش زدن به انسان و سمومی که به بدن تزریق می‌نمایند باعث ناراحتی‌های شدید و جدی و گاها مرگ شوند.
عقرب‌ها عقرب‌ها جانورانی شب فعال بوده که در هنگام روز در زیر سنگ‌ها، کلوخ، بقایای انباشته شده گیاهان، لابه لای شکاف دیوارها و در گونه‌های حفار عقرب در سوراخ‌هایی که در زمین کنده می‌شود، استراحت می‌نمایند . سمیت عقرب‌ها به اندازه و رنگ آنها بستگی ندارد و بعضی از عقرب‌های بزرگ بدون خطر بوده در حالی که گزش انواعی از عقرب‌ها که از جثه کوچکتری برخوردار می‌باشد که به علت وجود فاکتورهای سمی خطرناک می‌تواند مرگ آخرین باشد. خطرناکترین عقرب ایران یک عقرب زرد رنگ با طول 7 سانتیمتر با نام محلی گادیم می‌باشد.
روشهای مبارزه استفاده از حشره کش‌ها باید در داخل اماکن و محل‌هایی که عقرب‌ها تمایلی به ورود یا مخفی شدن دارند، مانند زیر وسایل منزل، زیر زمین‌ها، زیر شیروانی، کنار اتاقها، داخل کمدها انجام گیرد و در فضای باز خارج از منازل باید حشره‌کش‌هایی را در قسمت‌هایی بکار برد که ساختمان با خاک تماس دارد، از جمله این مناطق می‌توان به پی و پایه ساختمان، ستون‌ها و راهروها و ایوانها و رواقها اشاره کرد ارتفاع سمپاشی در این مناطق تا 60 سانتی متر از سطع زمین می‌باشد و سمپاشی توده های سنگ و چوب و الوار انباشته شده در اطراف ساختمان نیز ضروری است.
حشره کشهای مورد استفاده جهت مبارزه با عقرب و رتیل مالاتیون بی بو به میزان 50 گرم ماده موثر در لیتر لیندین به میزان 5 گرم ماده موثر در لیتر پروپوکسور به میزان 20 گرم در لیتر به تنهایی یا به همراه دیکلرووس به میزان 5 گرم در لیتر استفاده نمود. رتیلها یا عنکبوت‌های سمی تمام عنکبوت‌ها که در لفظ عامه به رتیل شناخته شده‌اند دارای سم می‌باشند، لاکن فقط تعداد محدودی از آن‌ها برای انسان خطرناک هستند. عنکبوت‌های بیوه سیاه و قهو های از جنس لاترودکتوس، عنکبوت‌های نسبتا کوچکی هستند که برای انسان بسیار خطرناک‌تر از عنکبوت‌های بزرگ به ظاهر خطرناک به نام تارانتولا می‌باشد.
روش‌های مبارزه سمپاشی عنکبوت‌ها و توده‌های تخم و تارهای آنها با حشره کش‌ها بهترین روش برای مبارزه است، در این راستا باید دیوارها، زوایای اماکن، شکاف‌ها ، فضاهای زیر لوازم منزل منزل و توده‌های آشغال و مواد زائد و تودهای چوپ و الوار و سایر مواد زائد را سمپاشی کرد.
احتیاط: در مواقعی که سمپاشی در سقف اتاق‌ها و اماکن انجام می‌شود که باید دقت نمود که عنکبوتها خصوصا بیوه‌های سیاه ممکن است تحریک شده و از بالا به پایین افتاده و موجبات گزش فرد را فراهم نمایند. این دو موجود که از دسته موجودات کلیسر دار بوده خود شکارچی بسیاری از حشرات و موجودات کوچک دیگر بوده ولی در این بین رتیل به دلیل نداشتن غده سمی و نیز زائده ای برای تزریق سم خطری ندارد، لذا دارای اهمیتی از نظر پزشکی نیست. عقرب‌ها به دلیل داشتن نیش‌های خطرناک و سمی دارای اهمیت می‌باشند که در این حال خطرناک‌ترین عقربها نوع زرد با دمی باریک و دراز شبیه دم گاو با پدیپالپای برجسته و نیش کوتاه می‌باشد که سم آن نوروتوکسیک می‌باشد. برای مبارزه با این موجودات ضمن انجام آموزش به پرسنل در معرض خطر، انجام ملاحظات احتیاطی مثل بازرسی کفش و لباس در آماکن آلوده، ایجاد یک کمربند آبی (در صورت مقدور بودن) در اطراف چادر یا محل سکونت ایجاد کرده و یا با نگهداری و پرورش چند مرغ و خروس آنها را کنترل نمود.
سموم مورد استفاده: برای سمپاشی بر علیه عقرب به ویژه در اماکن نزدیک به محل سکونت افراد بایستی عملیات سمپاشی در ابتدای صبح انجام داد تا در اثر تحریک عقرب‌ها توسط سم افراد در معرض گزش آن قرار نگیرند. سموم مورد استفاده عبارتند از : دیازینون به میزان 10 گرم در لیتر، لیندین به میزان 5 گرم در لیتر، مالاتیون به میزان 30 گرم در لیتر ، بندیوکارپ به میزان 4/2 تا 8/4 گرم در لیتر و سموم پایروئروئیدی و یا سمومی که دارای خاصیت ابقایی بالا و نیز خاصیت تاثیر تدخینی دارند، طبق دوزهای اعلام شده استفاده نمود.
و ) جوندگان : اصولاً ما با سه نوع جونده مواجهه خواهیم بود:
1- موش‌های خانگی 2- رت‌ها 3- موش‌های صحرایی
1- موش خانگی Mus musculus : موشی است با دم دراز و چشم‌های درشت و لاله گوش نسبتا بزرگ که در سوراخ‌ها و شکاف‌های موجود در خانه‌ها لانه گزیده و در اماکن انسانی زیاد دیده می‌شود.
2- موش کشتی یا موش بام Rattus rattus : موش سقف یا موش سیاه و قهوه ای نیز معروف است، موشی است با جثه نسبتاً بزرگ و کشیده که طول دم آن از مجموع سر و تنه حیوان بزرگتر است، پوزه این موشها نسبتا باریک می باشد و گوش ها بلند است.
3- موش نروژی یا موش فاضلاب Rattus norvejicus : موشی است با جثه نسبتا بزرگ که طول دم آن از مجموع سر و بدن حیئان کوتاهتر است، پوزه این حیوان پهن و گوش‌ها نسبتا ضخیم و کوتاه است .

روش‌های مبارزه با موش‌ها

الف : روش حفاظت مکانیکی Mechanical proofing حفاظت مکانیکی به اعمالی اطلاق می‌شود که موش‌ها را از رسیدن به غذا و پناهگاه و آب در ساختمان‌، انبارها و سایر اماکن باز می‌دارد.
1- حذف غذا : پس مانده‌های مواد غذایی موجود در زباله‌ها بزرگترین منبع غذایی برای موش‌های شهری یا اهلی می‌باشند، لذا بایستی به طور بهداشتی جمع آوری وحمل و دفع شود .
2- حذف آب : موش‌ها در صورت عدم دسترسی به آب در کمتر از 4-3 روز از بین می‌روند، لذا بایستی در داخل ساختمان لازم است سوراخ‌های فاضلاب را با کفشوی مناسب و شاند و از چکه کردن شیرهای آب و قرار دادن ظروف آب در زیر آن‌ها خودداری نمود.
ب: حذف پناهگاه ها Rodent proofing تعدادی از جوندگان نظیر موش خانگی، موش نروژی، موش سقف تمایلی به داخل شدن به اماکن انسانی دارند، لذا ساختمان‌ها باید به طریقی ساخته شود که از ورود آنها جلوگیری به عمل آید و در آب کانال‌های فاضلاب به خصوص شب هنگام کاملاً بسته باشد.
ج : تله گذاری : در محل‌هایی که امکان جمع آوری لاشه موش‌های مرده امکان پذیر نیست و امکان ایجاد بوی تعفن وجود دارد با توجه به اینکه موش‌ها معمولا راهایی را برای عبور و مرور استفاده می‌کنند که کنار دیوار یا کنار پناهگاه آنها باشد تله‌ها را بایستی بر اساس این رفتار موش‌ها در محل رفت و آمد آنها قرار داد، علاوه بر تله‌های مکانیکی اخیرا استفاده از تله‌های چسبان نیز متداول شده است . این تله‌ها به صورت صفحات آغشته به چسب مخصوص هستند که قادر است موش‌ها را نگه دارد و بهتر است روی این صفحات طعمه برای جلب حیوان قرار گیرد، همچنین برای محافظت سطوح کوچک یا محل‌هایی به شدت باید از دسترسی موش‌ها در امان باشد می‌توان از حصار الکتریکی استفاده نمود.
مبارزه شیمیایی: در راستای مبارزه شیمایی با موش‌ها از مواد فوق استفاده می‌شود.
الف : دور کننده‌ها این مواد موجب دور شدن موشها از محل‌های خاصی نظیر جعبه محصولات کشاورزی و بسته‌های مختلف و سیم‌های برق می‌شود . از جمله این مواد می توان تیرام و سیکلو هگزاهید اشاره کرد .
ب : سموم موش کش
1- مواد تدخینیی : این مواد در کشتی‌ها، هایماها، انبارها و سایر اماکنی که امکان مسدود نمودن کامل آنها وجود دارد جهت از بین بردن موش‌ها استفاده می‌شوند. از جمله این مواد می توان به گاز متیل بروماید دی اکسید گوگرد، فسفید هیدروژن، دی اکسید کربن اشاره کرد .
2- طعمه گذاری : متداول ترین مبارزه با موش‌ها در اماکن استفاده از سموم است که طی آن مواد خوراکی مورد علاقه این حیوان را به سموم مختلف آغشته می‌کند. برای طعمه گذاری در اماکن مسکونی بهتر است که از جعبه یا لوله‌های مقوایی، یا قطعات لوله‌های پلیکا استفاده نمود تا ضمن محافظت از سم منع از پراکنده شدن آن در مکان شده و نیز قابل جمع‌آوری باشد و نیز موجب تحریک حس کنجکاوی حیوان شود. نکته مهم اینکه قبل از مبارزه با جوندگان و یا حین مبارزه با آن‌ها حتما بایستی مبارزه با حشرات هم صورت بگیرد چرا که با از بین بردن جوندگان حشراتی که بر روی جوندگان زندگی کرده سراغ میزبان‌های جدید از جمله انسان رفته و ممکن است باعث انتقال برخی از بیماری‌های خطرناک به انسان شوند. برای مبارزه با جوندگان یا از سموم حاد مانند فسفر دوزنگ و یا از سموم آنتی کواگولانت‌ها (شامل وارفارین، کوما تترالیل(راکومین)، برودی فاگوم (کلرات)، برومادیولون (لانیرات ) استفاده می‌شود. بهتر است برای مبارزه با جوندگان حتی‌المقدور از سموم حاد استفاده نشود، چرا که برای انسان و سایر پستانداران بسیار خطرناک می‌باشد. مع الوصف از این سموم در مواقع اضطراری و برای مبارزه ضربتی بر علیه جوندگان می‌توان استفاده کرد. بهتر است این سموم را با انجام ملاحظات احتیاطی و رعایت بهداشت شخصا تهیه کرد.

طرز تهیه سم فسفر دوزنگ ابتدا مقدار مورد نظر از گندم، ذرت، برنج مثلا یک کیلو را با 50 سی سی روغن مایع مخلوط کرده خوب به هم زده و بعد مقدار 50 گرم فسفر دوزنگ را با آن مخلوط کرده مجددا به خوبی بهم زده و بعد به مقدار یک قاشق مرباخوری در محلهای رفت و آمد جوندگان ، که معمولا جاهای پنهان است قرار داده می‌شود. در جاهایی که محیط خشک بوده و آب کمتر در دسترس قرار دارد بهتر است از مواد غذایی مانند خیار، هویچ، سیب زمینی به میزان هر کیلو ماده غذایی که خرد شده باشد با 50 گرم فسفر دو زنگ مخلوط کرده و در سوراخهای جوندگان قرار داده می شود. سموم آنتی کواگولانت که جزء سموم تاخیری بوده بیشتر به صورت آماده شده در بازار به دو صورت گرانول و پلیت موجود می‌باشد. از سموم پلیتی بیشتر در جاهای با رطوبت بالا، مثل راه فاضلاب‌ها استفاده می‌شود و از گرانول‌ها در سایر نقاط استفاده می‌شود. برای مبارزه با موش خانگی بویژه در ادارات، مهدکودک‌ها و آشپزخانه‌ها می‌توان از چسب ضد موش هم استفاده کرد به همین منظور می‌توان چسب موش را به صورت لایه ای بر روی ورقی فلزی و یا کاشی و سرامیک مالیده و در کنار دیوار و در مسیر حرکت موش‌ها قرار داد. این چسب‌ها موش را زنده گرفته و لذا بایستی آنها را با همان وسیله در زیر خاک مدفون کرد. نکته قابل ذکر اینکه هرگز نباید آنها را آتش زد چراکه ممکن است در حین آتش گرفتن از چسب جدا شده، فرار کرده و باعث آتش سوزی شوند.
آفات انباری در انبارهای مواد غذایی علاوه بر جوندگان ممکن است حشرات مختلفی مانند انواع سوسک‌ها (نه سوسریها) شپشک‌ها و ... وجود دارد که برای مبارزه و کنترل آنها علاوه بر استفاده از سموم بایستی رعایت مسایل بهداشتی و انبار داری را هم نمود. مواد غذایی حداقل بر روی پایه‌هایی به ارتفاع 20 سانتیمتر قرار گیرند، بین موادغذایی راهروهایی برای رفت و آمد و کنترل مواد غذایی وجود داشته باشد. انبار بایستی دارای سیستم تهویه مناسب، نور مناسب به ویژه نور خورشید باشند. برای مبارزه با آفات انباری بایستی از سموم تدخینی مانند فسفید آلومنیوم و سموم مشابه استفاده کرد. میزان محاسبه برای هر متر مکعب فضا یک قرص خواهد بود.