نحوه کاشت و خواص دارویی ریحان یا نازبو

• نام: ریحان
• نام علمی: Ocimum basilicum
• تیره گیاه: نعناعیان (Lamiaceae)
• منشا جغرافیایی: ریحان گیاهی است که ریشه در مناطق گرمسیری آفریقا، هند و جنوب شرقی آسیا دارد. کاشت ریحان بیش از هزار سال است که در جهان متداول می‎باشد.

توضیحات

ریحان (Ocimum basilicum) بر حسب شرایط محیطی می‌تواند به صورت یک‌ساله یا چندساله کشت شود. این گیاه به دلیل برگ‌های معطرش محبوبیت بسیاری یافته است. برگ‌های سبز روشن، صاف و بیضی‌شکل این گیاه به صورت متقابل (جفت) روی ساقه قرار می‌گیرند. همچنین آنها دارای اندازه‌های متفاوتی هستند. ساقه‌ ریحان چهارگوش است که این ویژگی مشخصه‌ی بارز تیره نعناعیان است. لازم به ذکر است این احتمال وجود دارد که ساقه‌ها بعد از بلوغ گیاه، چوبی شوند. گل‌های ریحان کوچک، سفید یا بنفش هستند و در خوشه‌های انتهایی، دسته‌هایی از گل که در نوک هر شاخه تشکیل می‌شوند، نمود پیدا می‌کنند. پس از گرده افشانی، گیاه دانه‌های سیاه کوچکی تولید می‌کند.

کاشت ریحان اغلب به صورت یک‌ساله انجام می‌شود، اما با مراقبت مناسب، به‌ویژه در مکان‌های گرم و آفتاب‌گیر، ممکن است چندین فصل زنده بماند.

جهت خرید بذر ریحان کلیک کنید!

گونه‌های مختلفی از ریحان وجود دارد که از جمله‌ی آنها می‌توان به ریحان شیرین معمولی، ریحان تایلندی، ریحان یونانی، ریحان چندساله، ریحان لیمویی و ریحان مقدس اشاره کرد.

اکثر گیاهان ریحان در زمان بلوغ، به ارتفاع حدود 30 تا 60 سانتی‌متر می‌رسند، اما برخی از گونه‌های آن، مانند ریحان چندساله، در شرایط مناسب می‌توانند ارتفاع 2 متری و عرض 1 متری داشته باشند.

کاشت ریحان

حقایق جالب در مورد ریحان

ریحان نه تنها کاربرد گسترده‌ای در آشپزی دارد، بلکه دارای اهمیت تاریخی و فرهنگی قابل توجهی نیز می‌باشد و  در زمینه پزشکی نیز استفاده‌ی گسترده‌ای دارد.

• ریحان به دلیل کاربرد گسترده‌اش در آشپزی، به عنوان "شاه گیاهان" شناخته می‌شود. نام "ریحان" از کلمه یونانی basilikon" " گرفته شده است که به معنای "سلطنتی" یا "شاهی" است. این کلمه، به نوبه خود، به کلمه یونانی basileus"  " برمی‌گردد که به معنای "پادشاه" است. ریحان از نظر تاریخی با سلطنت مرتبط بوده است و در گذشته آن را یک گیاه مقدس می‌دانستند.
• گونه‌های مختلفی از ریحان وجود دارد که هر یک از آنها طعم مختص به خود را دارند. از جمله این گونه‌ها می‌توان به ریحان شیرین، ریحان لیمویی و ریحان تایلندی اشاره کرد.
• تنها ریحان شیرین گیاهی یک‌ساله است. سایر گونه‌های ریحان اصولا چند ساله هستند و می‌توانند در آب و هوای گرم، گلخانه‌ها، مکان‌های آفتاب‌گیر و حتی در داخل خانه (در مجاورت پنجره‌های آفتاب گیر) چندین سال دوام بیاورند.
• ریحان علاوه بر اینکه یک گیاه معطر و محبوب در آشپزی است، می‌تواند حشرات را به صورت طبیعی دفع کند. به همین دلیل در بیشتر مواقع در نزدیکی درها و پنجره‌ها کاشته می‌شود تا پشه‌ها و مگس‌ها را دور نگه دارد.
• عطر و طعم مشخص برگ‌های ریحان به روغن‌های موجود در آن برمی‌گردد. این عطر و طعم با خرد کردن برگ‌ها افزایش می‌یابد.
• این گیاه در برخی فرهنگ‌ها مقدس تلقی می‌شود و در مراسم و آیین‌های مذهبی مختلف، مانند تولسی، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اطلاعات اولیه رشد

• نیازهای نوری: آفتاب کامل تا نیمه‌سایه
• نیازهای آبیاری: متوسط
• نوع و ویژگی‌های خاک: خاک غنی و حاصلخیز با زهکشی مناسب
• pH خاک: 6.0 تا 7.5

اصول کاشت ریحان

کاشت ریحان باید در فصل گرم صورت گیرد. در واقع کاشت بذر باید زمانی که دمای خاک به بالاتر از 18 درجه سانتی‌گراد رسیده است، انجام شود.

کاشت بذر ریحان را می‌توان در داخل خانه در سینی‌های نشاء یا گلدان‌های حاوی خاک گلدان انجام داد. برای کسب نتیجه‌ی مطلوب لازم است دمای محیط بین 15.5 تا 27 درجه سانتی‌گراد باشد. بذرها معمولاً در دمای 21 درجه سانتی‌گراد  بعد از 5 روز جوانه می‌زنند. هنگامی که نهال‌های ریحان به سن 6 تا 8 هفته رسیدند، آماده انتقال به باغچه هستند.

کاشت ریحان در باغچه و گلخانه

• بهترین زمان کاشت ریحان در فصل بهار و دو هفته پس از آخرین یخبندان است.
• در مناطق با زمستان‌های سرد، پس از آخرین یخبندان در بهار می‌توان اقدام به کاشت ریحان کرد.
• در مناطق با زمستان‌های معتدل، از اوایل بهار تا اواخر تابستان بهترین زمان برای کاشت ریحان است.
• بهترین فاصله کاشت،20-30 سانتی‌متر بین گیاهان و 45-60 سانتی‌متر  بین ردیف‌ها است.
• بهتر است ابتدا بذرها را در سینی نشاء بکارید و سپس نهال‌ها را به زمین اصلی منتقل کنید.
• بهترین عمق کاشت بذر  0.5 سانتی‌متر (¼ اینچ) می‌باشد.
• زمان برداشت ریحان‌ها، 10-12 هفته پس از کاشت بذر است.
• ارتفاع گیاه بالغ 30-60 سانتی‌متر و عرض آن 30-45 سانتی‌متر است.
• از طریق بذر یا قلمه زدن می‌توان اقدام به کاشت ریحان کرد.
• گلدان مناسب برای کاشت ریحان باید حداقل 20 سانتی‌متر قطر داشته باشد.

شرایط مراقبت و نگهداری

نکات آبیاری: به طور منظم گیاه را آبیاری کنید، خاک را به طور یکنواخت مرطوب نگه دارید و از غرقابی کردن خاک خودداری نمایید.

کوددهی: در طول فصل رشد، هر 4-6 هفته یک‌بار به گیاه کود متعادل بدهید.

هرس: برای تشویق گیاه به رشد بوته‌ای و طولانی‌تر شدن زمان برداشت، جوانه‌های گل را بچینید.

قیم‌گذاری: ریحان معمولاً به قیم‌گذاری نیاز ندارد، مگر اینکه در معرض باد قرار داشته باشند.

دشواری کاشت ریحان

این گیاه کاشت آسانی دارد.

نکات مهم در کاشت ریحان

• به طور منظم نوک ساقه را بچینید تا رشد شاخه‌های جانبی تحریک شود. همچنین لازم است مانع از گلدهی گیاه شوید، زیرا گلدهی می‌تواند باعث تلخی برگ‌ها شود.
• اطراف پایه گیاهان را با مالچ بپوشانید تا رطوبت خاک حفظ گردد و علف‌های هرز سرکوب شوند.
• ریحان گیاهی است که بیشترین رشد را در فصول گرم دارد، از اینرو باید آن را در مناطقی که دمای روز بالاتر از 21 درجه سانتی‌گراد و دمای شب بالاتر از 10 درجه سانتی‌گراد است، بکارید. این گیاه به سرما بسیار حساس است و در صورت پیش‌بینی سرمای زودرس لازم است اقدامات لازم برای محافظت از آنها صورت گیرد.
• ریحان نیز مانند اکثر گیاهان معطر، روزانه به حدود 6-8 ساعت نور مستقیم خورشید نیاز دارد تا غلظت روغن‌های معطر آن افزایش و طعمش بهبود یابد. علاوه بر این، بهتر است برای محافظت از آن در برابر گرمای شدید، بعدظهرها آن را در سایه قرار دهید.

گیاهان همراه

گیاهان مناسب برای کاشت در مجاورت ریحان:گوجه‌فرنگی، فلفل، آویشن و گل همیشه بهار

گیاهان نامناسب برای کاشت در مجاورت ریحان: رُت، شوید، مریم گلی معمولی

آفات و بیماری‌های رایج ریحان

• آفات: از جمله آفات رایج می‌توان به شته‌ها، کنه‌های تار عنکبوتی و مگس‌های سفید اشاره کرد.
• روش‌های پیشگیری و کنترل: از صابون حشره‌کش یا روغن استفاده کنید. همچنین می‌توانید تعداد شکارچیان طبیعی مانند کفشدوزک‌ها را افزایش دهید.
• بیماری‌ها: ریحان مستعد ابتلا به بیماری‌های قارچی مانند سفیدک پودری و پژمردگی فوزاریومی است.
• روش‌های پیشگیری و کنترل: در خاک‌های دارای زهکشی مناسب کشت کنید و فاصله مناسب بین گیاهان را رعایت نمایید تا گردش هوا به خوبی انجام شود. همچنین به هیچ عنوان به گیاه از بالا آب ندهید.

برداشت ریحان

• زمان برداشت: می‌توان برگ‌های ریحان را زمانی که گیاه به ارتفاع 15-20 سانتی‌متر رسید، برداشت کرد.
• نکات برداشت: برای تشویق گیاه به رشد مجدد بهتر است برگ‌های تکی را بچینید یا ساقه‌ها را از بالای یک جفت برگ ببرید. برای حفظ عملکرد گیاهان و جلوگیری از گلدهی لازم است برگ‌ها به طور منظم چیده شوند. همچنین برای افزایش رشد بوته‌ای و شاخه‌های جانبی، برگ‌های انتهایی ساقه‌ها را بچینید.

تکثیر

تولید گیاهان جدید از طریق  بذر یا قلمه‌زنی امکان پذیر است.

کاربردهای آشپزی ریحان

ریحان تازه به طور گسترده در غذاهای مدیترانه‌ای و آسیایی به‌ویژه در پاستا، سالادها، سوپ‌ها و غذاهای تفت‌داده شده مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین از آن می‌توان برای تزئین غذاهای مختلف استفاده کرد.

برگ‌ ریحان تازه یا خشک شده برای طعم‌دار کردن گوشت، ماهی، سالادها و سس‌ها استفاده می‌شود. از طرف دیگر چای ریحان یک نوشیدنی انرژی‌زا است.

با توجه به مطالب ذکر شده ریحان یک گیاه معطر و همه کاره است که می‌تواند به هر باغچه یا آشپزخانه‌ای جذابیت ببخشد. کاشت ریحان بسیار آسان است به تلاش کمی نیاز دارد. همچنین انتخاب مناسبی برای افزودن طعم‌های تازه و دلپذیر به وعده‌های غذایی شما است. برداشت منظم ریحان‌ها علاوه بر اینکه گیاه را پربار نگه می‌دارد، می‌تواند در طول فصل رشد نیاز شما به ریحان را نیز تامین کند.

کاربرد ریحان در آشپزی

آموزش کاشت ریحان در خانه

اگر در یک جای سرد زندگی می‌کنید، چهار تا شش هفته قبل از آخرین سرما، گیاه را در یک جای گرم نشاء کنید و بعد آن‌ها را به زمین منتقل کنید، زیرا این گیاه برای رشد به آب و هوای گرم نیاز دارد، البته این کار برای کاشت در سطوح کوچک انجام می‌شود. اگر در یک جای گرم زندگی می‌کنید، می‌توانید دانه‌ها را مستقیماً در زمین بکارید، به این صورت که بعد از آخرین سرمای منطقه دانه‌ها را در زمین بکارید. خاکی که گیاه نازبو در آن کاشته می‌شود باید حاصلخیز باشد و زهکشی خوبی داشته باشد. بذر ریحان را باید در عمق 0/5 سانتیمتری کاشت و فاصله بوته‌ها باید 15 سانتیمتر باشد. زمانی که گیاه جوانه زد، اجازه ندهید خاک خشک شود و هر روز آبیاری انجام دهید. اگر گیاه نازبو را در گلدان می‌کارید، بعد از این که جوانه زد و چند سانتیمتر بلند شد به صورتی که برگ حقیقی در آن شکل گرفت، آن را به گلدان بزرگتر منتقل کنید. خاک را مرطوب نگه دارید ولی به گونه ای که خیس نشود. هر روز صبح به ریحان‌ها آب بدهید. گلی که در نوک گیاه رشد می‌کند را قطع کنید. هنگامی که گل را قطع می کنید، دو برگ پایینی گل را هم قطع کنید. اگر گل قطع نشود در طعم گیاه تغییر ایجاد می‌کند و همچنین گیاه دراز و باریک می‌شود.

فواید و خواص گل ریحان

1- ریحان، آرامش دهنده اعصاب است و برای درمان سردردهای عصبی بسیار مؤثر است. اگر 20 تا 50 گرم ساقه ریحان که دارای برگ و گل است را در یک لیتر آب جوش بریزید و 12 دقیقه دم کنید. سپس آن را صاف و شیرین نمایید و پس از هر غذا، یک فنجان بنوشید که غم و اندوه و افسردگی را برطرف می کند.
2- این گیاه نشاط آور است. دم کرده  50 گرم ریحان که شیرین شده باشد پس از هر غذا برای معالجه ی سردردهای یک طرفه (میگرن ) و سردردهای عصبی مفید است. حتی استنشاق بوی ریحان له کرده سردردهای ناشی از سفر را برطرف می‌کند.
3- دم کرده 50 گرم نازبو که با عسل شیرین شده باشد، برای برطرف کردن گلودرد و آنژین مؤثر است. برای درمان آسم نیز می‌توان جوشانده غلیظی از ریحان تهیه کرد و روزی چند مرتبه دهان را با آن شستشو داد. جوشانده سرد آن نیز تب بر است. پس در بیماری‌های تورمی گلو و سرماخوردگی حتماً از ریحان استفاده کنید.
4- دانه این گیاه نیز به علت داشتن لعاب فراوان نرم کننده است و در رفع ورم کلیه و ترشحات زنانگی مفید است.
5- این گیاه ضد دل پیچه است، پس چه خوب است افرادی که دستگاه گوارش حساس دارند و سریع نفخ می‌کنند، با غذا ریحان مصرف کنند.
6- این گیاه در درمان اسهال هم مؤثر است. خوردن تخم بو داده ی ریحان برای درمان اسهال اثر شفابخش دارد.
7- جوشانده نازبو گرفتگی دستگاه گوارش را رفع می‌کند و ضدتهوع و استفراغ است.

خواص ریحان برای پوست

قرار دادن خمیری از برگ‌های نازبو بر روی نقطه آسیب دیده می‌تواند به درمان اختلالات مختلف پوستی همچون، لکودرما، خارش، جوش‌های پوستی و یا عرق سوز شدن پوست کمک کند. شست و شوی صورت و یا ناحیه دارای مشکل با مخلوط آب و آب ریحان به از بین رفتن عفونت‌های رایج پوستی کمک می‌کند.

فواید دانه ریحان از مهمترین خواص تخم ریحان، خاصیت ضدنفخ این دانه است که به رفع مشکلات و ناراحتی‌های ناشی از نفخ شکم، گرفتگی عضلات شکم، سوء هاضمه و یبوست کمک می‌کند. از دانه‌های نازبو در بسیاری مناطق دنیا برای تهیه نوشیدنی استفاده می شود.